امیل دورکیم؛ معتقد است: «این زمین نیست که انسان را تبیین می کند، بل که انسان است که زمین را تبیین می کند.» انسان با حضورش در زمین؛ همواره برای تامین نیازهای روزمره ی خود با طبیعت و زمین، دشت و کوه و دریا در ارتباط بوده و همواره برای رفع نیازهای خود، طبیعت، زمین و خاک را مورد دستخوش تغییرات مبتنی بر منویات آدمیان قرار داده است. در موقعیت کنونی که رشد صنعت و تکنولوژی و… رشد چشمگیری داشته و به لحاظ کمی هر روز شاهد فزونی آن باشیم و همواره هم از وجه کیفی آن غافل می شویم؛ بی شک بیش از پیش خطرات زیست محیطی- زود یا دیر- گریبان انسان و مسئولیت ناپذیری انسان ها را در چنین جوامعی خواهد گرفت. همان طور که گفته شد انسان برای برآورده شدن نیازهای خود، طبیعت و اقلیم جغرافیایی مناطق تحت نفوذ و در دسترس بودن ِ خود را دست خوش تغییرات نا بهنگام قرار داده است. همواره این تغییرات منتج به زوال طبیعت و محیط زیست شده و آدمیان، صاحبان قدرت و صنعت و تکنولوژی نسبت به نیات و اهداف کوتاه مدت و صرفن اقتصادی خود توجه کرده و نسبت به زیست بلندمدت نسل های آتی توجهی نداشته و برنامه یی مشخص نیز ترسیم نکرده اند.
در سرزمین هایی که اقلیم جغرافیایی آن خشک ،کم آب و نامناسب می باشد، بیش از پیش توجه به مقولات زیست محیطی و جغرافیایی آن ضروری به نظر می رسد؛ لذا شایسته است نهادها و مدیران سیاست گذار در حوزه ی صنعت و تکنولوژی به مباحث زیست محیطی و اکوسیستم مناطق شهری و روستایی و زیست گاه های جانوران و…. توجه ویژه داشته باشند و با تدوین برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و درازمدت راهکارهایی مناسب و مشارکت جویانه پیش روی خود، مدیران شهری، صاحبان صنایع و فعالیت زیست محیطی و دوستدار طبیعت قرار دهند.
پیچیده گی روابط بین انسان ها، جامعه و جهان طبیعی در جهان معاصر، به معنایی بیش از پیش نشان گر شکاف و تشدید روابط پیچیده ی بین انسان و محیط است و به زعم «مارتین البرو»: این چیزی است که ارنست هکل (ٍErnest haeckel)- زیست شناس آلمانی، را واداشت اصطلاح “اکولوژی” را در سال ۱۹۶۸ برای اشاره به مطالعه ی محیط زیست ابداع کند. البرو معتقد است: «در اواخر قرن بیستم، تغییر عمده ای در جهت دور شدن از تلقی محیط به عنوان منبع پایان ناپاپذیر توسعه ی مدرن پدید آمده است. فعالیت های انسانی ممکن است با آسیب زدن به شرایط وجودی خود و دیگران خودپایا باشد»
از سال ۱۹۸۷ مفهوم “توسعه ی پایدار” شعار سیاست جدید محیط زیست شده است. اکوسیستم؛ «خودپایا» انگاشته نمی شود، بل که در واقع، با واکنش های پایان ناپذیر انسان نسبت به محیط اشاره می شود. فعالیت های انسانی بر محیط زیست تاثیر دارند، اما محیط نیز متقابلن تاثیرگذار است. در وضعیت امروزی تهی شدن منابع فسیلی، شرایط و سبک زیست روزمره ی نابهنجار انسان در اثر فعالیت های ناصحیح انسانی- نابودی لایه ی اوزن، آلودگی دریا، خشکی، رودخانه و نابودی جنگل ها و …. که شاملش می شود؛ منتج به فاجعه زیست محیطی می شود. در کنار این ها، هم چنین پیامدهای فاجعه پیشرفت های تکنولوژی که در سال ها و دهه های اخیر به مبحثی رقابت انگیز و پُردامنه بین روسای کشورها و سیاستمداران، تبدیل شده است مثل راکتورهای هسته یی، تولید روزافزون گازهای گُلخانه یی و… ساخت کارخانه های صنعتی در مناطقی که انسان ها ساکن می باشند.
از این منظر این مشکلات را می توان در بسیاری از کشورها و شهرهای جهان جست و جو کرد و موارد بسیاری را یافت.
شهرستان دشتستان با اینکه در منطقه ی گرم سیر و نیمه خشک است، دارای وضعیت اکولوژی ویژه و خاصی هم هست که وارد شدن صنعت و تکنولوژی در آن مخاطراتی را پیش روی مردمان آن و وضعیت زیست محیطی منطقه ی دشتستان وارد کرده و می کند. خوشبختانه در یک دهه ی اخیر تشکل های مردم نهاد و مردمی نیز با دغدغه های زیست محیطی در شهرستان دشتستان شکل گرفته اند، که با داشتن وجه استراتژیک و جذب نیروهای انسانی و دعوت به مشارکت عمومی و جمعی در مباحث زیست محیطی، می توان چشم انداز مثبتی در سالیان پیش رو، به مساله ی محیط زیست در دشتستان باز کنیم. این تشکل ها کم و بیش دغدغه و معضلات زیست محیطی را در حوزه دشتستان مطرح و نسبت به آموزش شهروندی در حوزه ی مسایل زیست محیطی اقدام کرده و می کنند. لذا با توجه به وضعیتی که در شهرستان دشتستان جاری و ساری است؛ شایسته است بیش از پیش به این مهم جدیت داشته و وارد مسایل پیش گیری آسیب های زیست محیطی و آموزش شهروندان در راستای حفظ محیط زیست و همزیستی مسالمت آمیز صنعت و حیات محیط زیست گردند. حضور کارخانه های آلاینده ی زیست محیطی مثل کارخانه ی سیمان دشتستان، کارخانه ی سنگ شکن به خصوص کارخانه ی سنگ شکن شهرداری سعدآباد
الف) کم آبی و خشکسالی های پیاپی در شهرستان دشتستان و روش غلط استفاده از آب در سیستم شهری و سیتم آبیاری غرقابی کردن نخیلات که معضلات بسیار زیادی به وجود آورده است.
ناصحیح زباله های محیطی، تولید بسیار زیاد زباله های شهری و روستایی توسط شهروندان و صنایع
پ) پیوند ناصحیح صنعت با محیط زیست، که در این مساله؛ همواره محیط زیست و دغدغه های زیست محیطی قربانی رشد صنعت و امثال آن می شود.
کم عمق شدن و کم وسعت شدن رودخانه های شهرستان دشتستان نیز، از معضلات جدی زیست محیطی علاوه بر خشک شدن آن رودخانه ها، باعث از بین رفتن یا مهاجرت بی بازگشت گونه های جانوری و پرنده گان از شهرستان و زیست گاه های آنان می شود.
کشاورزی یکی از منابع و قابلیت های مهم شهرستان دشتستان بوده و در استان بوشهر یکی از قطب های کشاورزی به شمار می رود؛ همین مساله کم آبی، خشکسالی، تغییرات اقلیمی و معضلات زیست محیطی و افزایش ریزدگردها محصولات نخیلات مردم دشتستان را با آسیبی جدی مواجه کرده است.
تجاوز به حریم رودخانه های فصلی، در سال های گذشته باعث طغیان رودخانه های فصلی در فصل زمستان نموده و به دلیل دست کاری انسان در وضعیت رودخانه های فاصلی باعث سیل های آسیب پذیر در سطح شهر برازجان و شهرستان دشتستان شده است. (این مهم بحث درازی می طلبد.)
۴) همان طور که گفته حضور چندساله ی تشکل های مردم نهاد در دشتستان ظرفیت و فرصت مناسبی است که دغدغه های زیست محیطی و دعوت از مردم جهت اموزش و مشارکت اجتماعی، مطرح شود.
کانون همیاران جوان، انجمن شباویز، انجمن هامون، موسسه ی غیردولتی محیط سبز دشتستان، انجمن همیاران سلامت دشتستان، جامعه کنشگران مدنی برازجان، انجمن دوستداران دشتستان، انجمن دشتستانی ها و حضور متکثر رسانه های جمعی (مطبوعات و وبسایت های مجازی) و نقش پُررنگ شبکه های اجتماعی در زیست روزمره ی مردم فرصت و پتانسیلی است که موارد فرهنگ سازی زیست محیطی در سطح شهرستان آموزش داده شود و به شکل بنیادین در جامعه نهادینه گردد.
“هامون” در راستای بیان دغدغه ها و عملکرد تشکل های مردم نهاد که در حوزه های زیست محیطی در سطح شهرستان دشتستان؛ با برخی از آن ها به گفت و گویی کوتاه نشسته است.
الف) موسسه محیط سبز دشتستان ، یکی از نهادهای غیردولتی است که در سال ۱۳۷۸ تاسیس شده و تا الان در حوزه های زیست محیطی در سطح شهرستان دشتستان و استان بوشهر به فعالیت می پردازد. دفترمرکزی این نهاد در شهر شبانکاره واقع در خیابان امام خمینی روبروی کانون شهید خواجه می باشد. «موسسه ی محیط سبز دشتستان» مجوز رسمی خود را از سازمان ملی جوانان دریافت داشته است. اعضای هیات موسس این تشکل، کیامرث بارگاهی، روح الله بارگاهی، همت الله منصوری نیا و قاید جلالی می باشند.دبیرکلی این نهاد به عهده ی «کیامرث بارگاهی» است. وی در گفت و گو با «هامون» اهداف شکل گیری تشکل خود را مبنی بر فرهنگ سازی و آموزش دغدغه های محیط زیستی و منابع طبیعی به شهروندان، ترغیب درخت کاری و آموزش صحیح جمع آوری صحیح زباله به افراد جامعه و حفاظت از محیط زیست شهرستان دشتستان دانست. وی در راستای رسیدن به اهداف تشکل خود در حوزه ی محیط زیست گفت: طرح در ختکاری در منطقه شبانکاره؛ روستای میلک، گلدشت و…، طرح جمع آوری زباله، طرح توزیع سطل های زباله، برگزاری کلاس های آموزشی حفظ محیط زیست و منابع طبیعی: آموزش به مردم برای منع شکار، قطع جنگل و درختان، آموزش پیش گیری از تولید انبوه زباله و آموزش فرهنگ تخریب محیط زیست از جمله برنامه های اجرا شده ی «موسسه محیط سبز دشتستان» دانست.
کیامرث بارگاهی؛ «آلوده گی رودخانه، که ناشی از کلرریزی در رودخانه شاپور می باشد؛ صید شکار غیرمجاز در منطقه ی دشتستان: مثل کوه های نرگسی وحدتیه؛ پشتکوه و تنگ ارم و کوه های شبانکاره؛ سد رییس علی دلواری شبانکاره که به تازه گی هم توسط یکی از شرکت های بوشهر در حال اقدام جهت راه اندازی پرورش ماهی و آبزیان به صورت قفس در سدرییس علی دلواری می باشد، از معضلات زیست محیطی شهرستان دشتستان به ویژه در منطقه شبانکاره دانست.»
وی در ادامه افزود: « راه اندازی خود طرح پرورش ماهی در قفس؛ خودش عامل آلوده گی زیست محیطی می شود.
این امر جانورانی را که در دریاچه زندگی می کنند و زیستگاه طبیعی ماهیان بومی را با مخاطره جدی رو به رو می کند.»
این فعال امور زیست محیطی دشتستان؛ دفع غیراصولی زباله توسط شهرداری شبانکاره در کنار جاده ی گلدشت را از دیگر معضلات زیست محیطی منطقه ی شبانکاره دشتستان دانست و گفت: «علی رغم رسانه یی کردن آن متاسفانه کماکان به این کار مبادرت می کنند؛ به نحوی باید جلوی این گونه اقدامات به طور جدی گرفته شود.»
بارگاهی در ادامه گفت: «نبود پوشش گیاهی کافی؛ از دیگر معضلات زیست محیطی منطقه ی شبانکاره است و افزود: معضلات زیست محیطی فراوانی برای مردم منطقه و محصولات کشاورزی آنان به وجود آورده است. وی تصریح کرد: باید در منطقه دشتستان، پوشش گیاهی مناسبی ایجاد شود. در این راستا باید طرح های عظیمی با مشارکت دولت، تشکل های مردم نهاد و مردم و بخش خصوصی، طرح های درختکاری، بیابان زدایی و ایجاد پوشش گیاهی را ایجاد کرد و باید طرحی نیز برای جلوگیری از ورود ریزگردها که باعث آلودگی هوا و تغییر وضعیت اکوسیستم منطقه می شود، هر چه زودتر اجرایی کرد.»
ب) انجمن مردم نهاد همیاران سلامت، یکی دیگر از نهادهای مردمی است که از سال ۱۳۸۱ با صدور مجوز از سازمان ملی جوانان در حوزه سلامت و محیط زیست به فعالیت می پردازد. دبیرکلی این انجمن را در حال حاضر «مطهره ی جوکار برازجانی» عهده دار است- اما به دلیل موفق نشدن در تماس با وی؛ از خانم عابدی؛ عضو هیات موسس انجمن، دغدغه های محیط زیستی این انجمن و فعالان آن را جویا شدیم.
عابدی در گفت و گو با هامون بیان کرد: «ترویج فرهنگ بهداشت و سلامت در بین افراد جامعه، ارتقاء فرهنگ زیست محیطی در بین جوانان و شهروندان و پیش گیری از آسیب های اجتماعی شهرستان دشتستان از اهداف ما در شکل گیری انجمن بوده است.»
این فعال زیست محیطی در دشتستان افزود: « در راستای ارتقا فرهنگ زیست محیطی دشتستان؛ برگزاری کارگاه و کلاس های آموزشی زیست محیطی برای جوانان – حضور فعال در جشنواره های استانی و شهرستانی در حوزه زیست محیطی مثل جشنواره آب در شبانکاره؛ جشنواره میگو در اداره شیلات بوشهر و دایر کردن چندین غرفه در نمایشگاه های یادشده، پاک سازی مناطق مختلف دشتستان: مثل پاک سازی منابع طبیعی دشتستان، روستای بنداروز در زمان
اکسیر، فرماندار وقت دشتستان؛ پاکسازی برخی از محلات برازجان؛ کوه پیمایی همراه با پاکسازی کوه های اطراف برازجان مثل بوم بلند؛ و پاک سازی کوه سنچک در دالکی، اجرای برخی اقدامات زیست محیطی در روز هوای پاک و برگزاری مسابقات هنری با موضوع «محیط زیست» از جمله اقدامات زیست محیطی همیاران سلامت در سطح شهرستان دشتستان و استان بوشهر بوده است.»
عابدی؛ معضلات محیط زیستی دشتستان را ناشی از کمبود فرهنگ سازی زیست محیطی نزد شهروندان به ویژه در حاشیه های شهر، رعایت نکردن مسایل زیست محیطی، آلوده گی زیست محیطی کارخانه ی سیمان دشتستان و زباله های سطح محیط دانست. وی در پایان گفت: همکاری مستمر با محیط زیست شهرستان دشتستان و استان بوشهر و برگزاری کارگاه ها در حوزه ی محیط زیست؛ راهکار مناسبی است، که می توان در راستای فرهنگ سازی محیط زیستی در بین شهروندان و آحاد جامعه گام برداشت و برنامه های عملی زیادی را اجرا کرد. ترویج آموزش های زیست محیطی در خانواده و دانش آموزان و ارایه ی آن در انتشار بروشورها، بیلبوردهای تبلیغات شهری و رسانه ها نیز یکی از مسایلی است که در رشد ترویج فرهنگ سازی موثر است.»
«انجمن هامون ایران» نیز، در طول فعالیت های حدود دو سال خود، مسایل حوزه بهداشت و زیست محیطی را نیز از دغدغه های مهم خود در پیوند با «حقوق شهروندی» دانسته و در همه ی برنامه های خود – عصرانه های هامون، صفحات مطبوعاتی هامون در مطبوعات محلی استان بوشهر، مطالب ارایه شده در تارنمای هامون، نشست های تحلیلی هامون و مشارکت در برنامه های اداره کل محیط زیست استان بوشهر، این مهم را مورد توجه قرار داده است. به تازه گی نیز در کارگاه و برنامه های اخیر اداره کل محیط زیست استان بوشهر در حوزه ی تالاب ها، انجمن هامون با معرفی چندتن از اعضای خود از جمله حسین پورمودت، علی (هومن) زمانی، طیبه تناور و شهین بازیار حضور یافت. انجمن هامون همچنین در نخستین عصرانه های فرهنگی خود در سال ۹۳، به پخش فیلم مستند خانه (home) و نقد و بررسی زیست محیطی آن پرداخت. (عصرانه های هامون به صورت هفتگی در روزهای سه شنبه در دفتر هفته نامه اتحاد جنوب برگزار می کند و تا کنون حدود پنجاه نشست آن را به صورت مستمر برگزار کرده است.) انجمن هامون برنامه و طرح هایی نیز برای اجرایی شدن به سازمان محیط زیست استان ارایه داده است که با ایده و مشارکت انجمن هامون ایران و سایرنهادهای مدنی برگزار شود. هامون با توجه به ظرفیت های بالقوه و بالفعل خود در حوزه ی کارهای مدنی و گروهی، مطبوعاتی و رسانه یی، همکاری خود را با نهادهای مردمی و تشکیلاتی مردم نهاد مدنی اعلام داشته و می دارد.
طبق اعلام سامانه سازمان محیط زیست کشور، انجمن هامون ایران با مدیریت ساماعیل حسام مقدم در سال ۹۳ عنوان سومین N.G.O محبوب محیط زیستی کشور را کسب کرد. این خبر در سامانه سازمان محیط زیست کشور ارائه شده است.
*عنوان گزارش، برگرفته از سطر شعری از فدریکو گارسیا لورکا (شاعر اسپانیایی) به نام «نغمه ی خوابگرد» با ترجمه ی فارسی شده ی زنده یاد احمد شاملو است.
*روزنامه نگار و عضو شورای سیاست گذاری و نویسندگان “ هامون “