مقدمه:
نیمی از جمعیت هر جامعه را زنان تشکیل میدهند؛ بدین ترتیب در توانمندی و توسعه هر جامعه نقشی تعیین کننده دارند. زنان قرن حاضر در تمام زمینه های جامعه حضور داشته و دارند ؛ به گونهای که دیگر نمیتوان رد پای آنها را نادیده گرفت. در این میان، نقش زنان در عرصه های هنری نیز روز به روز در حال افزایش است . هنر امروز به واسطه تنوع و تکثر، علاوه بر دارابودن ویژگیهای هنر دوران گذشته، قابلیتهای جدیدی نیز دارد. هنر به عنوان تجلی و تبلور ایده و عقیده انســان در توجه به زن به عنــوان تابعی در مبانی ثابت یا عصر جهانبینی ها عمل کرده است. نقش و حضور زنان در جامعــه و فعالیتهای فرهنگی، هنری و اجتماعی آنان کاملا مشــهود است. زنان هنرمند طی ســالهای اخیــر، بــرای راهیافتن به جایگاه مناسب در هنر معاصر ایران تلاش بسیاری کرده اند و به تبع آن موفقیت های بسیاری را نیز بدست آورده اند .
دیدگاه نظری :
نوشــتن درباره زن، بدون نگاه ســاختاری و کلی به گذر تاریخی، سرنوشــت یک ملت یا یک دوره تاریخی جهانی امکانپذیر نیســت. از سوی دیگر، امروزه گفتمان زنان، گفتمانی جهانی اســت؛ زیرا هزاره سوم به اعتقاد اندیشمندان معاصر، هزاره ای اســت که ظهور مجدد مذهب، دموکراســیهای انجمنی در مقابل دموکراسی پارلمانی، گونه گونگی و… از بحثهای عمده آن اســت. یکی دیگر از این بحثها مربوط به زنان است؛ به طوریکه بسیاری ایــن هزاره را «هــزاره زنان» نامیده اند. در زمان حاضر، تعداد بیشماری از اندیشمندان، منتقدان و هنرمنــدان را زنان تشــکیل میدهند. در کشــور ما نیز، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گفتمــان زنــان رایــج و یکــی از ســرفصلهای پژوهشهای دانشگاهی بوده است؛ ازاینرو گفتن و نوشــتن دربــاره زن، نه تنها کاری زنانه و حتی زن مدار نیســت؛ بلکه کاری اجتماعی، فرهنگی و حتی مربوط به مصالح ملی کشــور و شــرایط جهانی است. دگرگونی های دویست سال گذشته بــر همه شــئون ملی و از آن میان، بــر هنر امروز ایران اثر گذاشــت و مانند جنبشی قابل توجه در گستره ملی و جهانی حضور یافت .
فمینیسم هنری در ایران :
آفرینش هنری را با همه شکل هایی که به خود می گیرد هیچ گاه نمی توان به درکی که ما در حال حاضر از آن داریم محدود کرد. همان گونه که نمی توان آن را فقط به برخی از عناصرش به طور دلخواه محدود ساخت. تنها از طریق تحلیل همه نمادهای اجتماعی که در اثر هنری متبلورند می توان دریافت که هر اثری تا چه اندازه در جامعه ریشه دارد.
از سال ۱۹۷۰ به بعد با آغاز جنبش فمینیستی، زنان هنرمند و تاریخ نویسان هنر زنان مجموعه پرسش هایی را مطرح ساختند از قبیل اینکه چرا منزلت زنان در مقام هنرمند تا این حد کم اهمیت شمرده می شود؟ اصولاً چرا تاریخ هنر، زنان هنرمند برجسته ای به خود ندیده است؟ از چه راه هایی تمایلات زن گرایی در هنر ارتقا خواهد یافت؟ آیا هنر زنان باید به طور بنیادین با آنچه که هنرمندان جنس مخالف او خلق می کنند متفاوت باشد؟
نظریه هنری فمینیسم یک مجموعه فکری منسجم است که در خلأ تئوریک جهان معاصر تأثیر شگرفی بر تکامل نقد هنری به مفهوم کلی اش بر جای نهاد. هنر فمینیستی به جای توجه به ضمیر هنرمند، بر مجموعه عوامل تأثیرگذار بر اثر هنری تأکید می ورزد.
هنر زنان و لزوم احداث موزه های هنری در سطح جامعه :
بازداشتن زن از کوشش هایی که آفرینش به او امکان داده، نه تنها ستم به زن بلکه خیانت به اجتماع است. هر عاملی که سبب شود قوای طبیعی و خدادادی انسان معطل و بی اثر بماند به زیان اجتماع است و عامل انسانی بزرگترین سرمایه اجتماع است.
زن نیز انسان است و اجتماع باید از کار و فعالیت این عامل و نیروی تولید بهره مند گردد. فلج کردن و تضییع نیروی نیمی از افراد جامعه هم بر خلاف حق طبیعی فردی زن است و هم بر خلاف حق جامعه.
ایجاد موزه هنری زنان نه تنها آنان را وادار می کند که وارد عرصه های مختلف اجتماع شوند بلکه موجب می گردد که در شرایط کنونی که هنوز جوامع خود را از سلطه های مردانه رها نکرده اند و شرایط یکسانی همچون مردان برای زنان قائل نیستند؛انگیزه ای در بانوان به وجود آوریم که به رقابت بپردازند و هنر، این عنصر و یار دیرینه بشر را به سوی کمال هدایت کنند. این عمل میسر نیست مگر با یاری و کمک مردان در کنار زنان.
در همین جا نیز دوباره متذکر می شوم که نه تنها امریکا به عنوان اولین کشوری که اقدام به تاسیس این موزه کرده است، بلکه تمامی کشورها در دنیای امروزی که هنوز ریشه های مردسالاری در تمام جوامع رخنه دارد، برای اثبات هویت وجودی و استعداد های شگرف زنان نیازمند تاسیس چنین موزه ای می باشند.
با تمام تفاسیر ذکر شده اکنون به برشمردن برخی از دلایل لزوم احداث موزه هنری زنان ایران می پردازیم:
۱. حفظ و نگهداری آثار هنری زنان ایران
۲. امکان دیدار مردم و انتقال دانش بشری در زمینه هنر
۳. معرفی بانوان ایرانی به عنوان فعالین در عرصه هنری
۴. حفظ هنر ایران
۵. ایجاد انگیزه و خلاقیت در زنان دیگر برای خلق هنر
۶. روشن نمودن زوایای تاریک فرهنگ و تمدن ایران
۷. فرهنگ سازی:
فرآیند ارتقاء و اعتلای شئون گوناگون فرهنگ جامعه در راستای اهداف و مقاصد مطلوب را توسعه فرهنگی می نامند که بستر و زمینه مناسب را برای رشد و تعالی انسان ها فراهم می سازد.
نقشی که فرهنگ برای جنس زن و مرد در هر جامعه تعیین می کند به دلیل تآثیر اجتماعی خودباوری او را، در اجرای نقش تقویت می کند. پر واضح است که عدم تآیید اجتماعی نقش های جدید جنسیتی توسط جامعه که بر اثر رسوبات فرهنگی و دیدگاه های سنتی حاکم است، خودباوری آن جنس را تضعیف نموده و لذا نقش وی را در بالفعل کردن توانایی هایش به تعویق انداخته یا مانع می گردد.
این ارتقاء مدیون هنر است. به واسطه اتصال هر ۷ هنر نام برده شده است که پایه های فرهنگی هر قوم و ملتی ریخته شده و در زمان حال قوم و ملت ها تآثیر گذار بوده است.
۸. آموزش مادران برای تربیت فرزندانی هنرمند و هنردوست
۹. هنر درمانی برای بانوان ایران
هنردرمانی رشته ای است که در آن با خلق یا مشاهده یک اثر هنری از طریق دریافت و بیان احساسات شخص، برای کمک به او استفاده می شود.
۱۰. ایجاد نشاط در بانوان و انعکاس آن در خانواده های ایرانی
۱۱. کشف استعداد بانوان ایران زمین
۱۲. ایجاد یک منبع درآمد از طریق هنر برای بانوان ایران
۱۳. پر کردن اوقات فراغت بانوان ایران به وسیله هنر ایرانی
۱۴. ایجاد نمایشگاهی از آثار هنری بانوان و یا هر موضوعی که بازتابی زنانه داشته باشد
۱۵. ایجاد یک مکان تفریحی، تحقیقی و علمی نو در شهر
۱۶. نگاهی به هنر زنان در ابعاد گوناگون در تمامی عرصه ها
۱۷. ایجاد انگیزه ی پژوهش، مطالعه در بانوان در زمینه هنر
۱۸. زنان را از کنج خانه در آورده و وارد عرصه عمومی کنیم
جایگاه زن در هنر و سینمای ایران :
تمایز جنسیتی در آفرینش هنر :
در بازشناسی هنر و ادبیات زنان دیدگاههای گوناگونی طرح شده که هیچ یک از آنها نتوانسته است مرز قطعی و روشنی را میان آثار زنان و آثار مردان نشان بدهد. از همین رو پافشاری بر تمایز مطلق جنسیتی در آفرینش هنری زنان و مردان نیز شاید تلاشی بیهوده باشد. با این همه ما می توانیم بر برخی از عناصر برجسته در آثار زنانی هنرمند انگشت بگذاریم تا به درک بهتر این آثار برسیم. چرا زنان اینگونه نوشته اند و آفریده اند؟ پیامدهای اینگونه خلق کردن چه بوده است؟ و سرانجام این آثار بر مخاطبان خویش چگونه تأثیر میگذارد و چه چیزی را میتواند در روند پذیرش، در فرهنگ عمومی به حرکت در آورد ؟
در این میان هر چند هریک از دو گروه مردان و زنان همواره نقش و جایگاه با اهمیت و غیرقابل انکار خود را دارند ، اما زنان تا همین چند دهه قبل شاید در نتیجه وجود فرهنگ دیرینه مردسالاری مطلق در اکثر مناطق جهان ، کمتر فرصت می یافتند که توانمندی های خود را به اثبات برسانند و هرچند همواره از نیروی زنان در همه زمینه های پرورش و تربیت فرزندان ، کارهای اقتصادی ، هنری ، فرهنگی و حتی گاهی اوقات سیاسی و نظامی بهره گرفته می شد ، اما شعور عمومی جامعه کمتر به نقش مهم زنان در پدیدآمدن نظام های حاکم اجتماعی ، واقف بود.
در واقع با در نظر گرفتن همه آنچه گفته شد ، با اطمینان بیشتری به این نتیجه می رسیم که زنان ایرانی در دهه های اخیر در مسیر رشد و بازپس گیری شمار زیادی از حقوق از دست رفته خود قرار گرفته اند.
فعالیت زنان از دیدگاه حوزه جامعه شناسی :
در اکثر موارد مهم ترین عرصه فعالیت خانم ها در ایران مانند دیگر کشورهای سنتی هنوز خانه است. تحول خانواده در ایران بدون شک تحت تأثیر ساختار آن در کشورهای غربی قرار دارد، اگرچه از خصوصیاتی نیز برخوردار است. از قرن شانزدهم تحولات گسترده ای در اروپا در عرصه های مختلف و سطوح متفاوت تحقق پیدا کرد. خانه و خانواده از اوایل قرن هیجدهم تحت تأثیر این تحولات قرار گرفت و به شکل گیری «خانواده کوچک» منجر شد.
با توجه به نحوه حضور زنان در جامعه ایران می توان گفت ؛ حضور زنان در ایران و هر جامعه ای دیگر به عوامل گوناگون بستگی دارد. این عوامل ماهیت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، تاریخی و شخصیتی دارد، که هر کدام را می توان جداگانه بررسی کرد. علاوه بر این عوامل حضور زنان در ایران با تعارضی نیز درگیر است و آن تعارض بین حوزه ی خصوصی و شخصی نسبتاً امروزی و حوزه ی عمومی سنتی است. فرصت باز کردن این تعارض در ایران نیست، ولی این تعارض زنان ایرانی را در موقعیتی مبهم قرار داده است .
با توجه به نقش تحولی زنان در جامعه ایران بخصوص از دوران بعد از پیروزی انقلاب باید گفت : زنان ایران در سال ۱۳۴۲ حق رأی کسب کردند. هرکس که آشنایی اندکی با تحولات ایران داشته باشد، می داند که این مشارکت تا چه اندازه با واقعیات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، تاریخی و حتی شخصیتی در تعارض قرار دارد. متأسفانه ما در هیچ مورد مطالعه بنیادی منجر به نظریه نمی کنیم، بنابراین نمی توان در این زمینه اظهار نظر قطعی داشت.
در بررسی موقعیت زنان در کشورهای اسلامی و غیر مسلمان به این مساله برخورد می کنیم که موقعیت زنان در کشورهای اسلامی تفاوت چندانی با موقعیت آن ها در کشورهای غیر مسلمان مشابه ندارد. موقعیت زنان در بسیاری از کشورهای افریقایی غیرمسلمان بسیار بدتر از موقعیت زنان در بسیاری کشورهای مسلمان است. موقعیت زنان در هند و پاکستان به رغم پیشرفت های هندوستان و تفاوت های بنیادی آن با پاکستان چندان تفاوت ندارد. در واقع موقعیت زنان به عوامل گوناگونی بستگی دارد، که یکی از آن ها می توان دین باشد. دین همان طور که دورکیم و بسیاری از جامعه شناسان دیگر نشان داده اند ماهیت عمیقاً اجتماعی دارد. مردم کشورهای بسیاری در اروپا و آمریکای لاتین و افریقا مسیحی هستند، آیا جایگاه زنان در این گونه کشورها مشابه است. اگر تحولات اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایران رخ دهد حتماً با تفسیر متفاوتی از جایگاه زن از دیدگاه اسلام روبه رو خواهیم بود.
۱- مظفریان ، رایحه ، پایگاه خبری تحلیلی روز آنلاین ، مهرماه ١٣٩۴، موزه ویژه ی زن ایرانیhttp://www.roozonline.com/persian/news/newsitem/article/-4d80247b2f.html
۲- درخشنده ، پوران ، پایگاه خبری سینمای ایران ، فروردین ماه ١٣٩۴ ، جایگاه و نقش زن در سینمای ایرانhttp://cinemapress.ir/news/61821/%D8%AF%D8%B1%D8%AE%D8%B4%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%DB%8C-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%81%D8%A7%D8%B5%D9%84%D9%87-%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%85
۳- رهنورد ، زهرا ، پژوهشگاهرعلوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، شماره دهم مطالعات زنان ، ١٣٨۵ ، جایگاه زن در هنر تجسمیhttp://ensani.ir/fa/content/2799/default.aspx http://www.asrarnameh.com/essays.php?id=1861 http://www.salamatnews.com/news/109947/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D9%81%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%B6-%D8%A7%D8%B3%D8%AA http://www.farhangshenasi.ir/persian/node/141 http://fa.rfi.fr/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%88-%D9%87%D9%86%D8%B1/20140308-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B2%D9%86-%D9%88-%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%86%D8%B4-%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86/ http://afkarpress.ir/NSite/FullStory/Print/?Id=4494
