فرشته ای
رو به گذشته،
پشت به آینده[۱]
__________________
شناسنامه ی کتاب:
مدرنیسم/ پیتر چایلدز/ ترجمه ی رضا رضایی / نشر ماهی/ چاپ دوم ۱۳۸۶ / ۲۷۰ صفحه
*****
کتاب در سه فصل و یک مقدمه تدوین شده است. مقدمه ای تفصیلی که نویسنده توصیه می کند بعد از مطالعه ی کتاب دوباره به آن برگردیم.
چایلدز سخن را با نظر هرولد روزنبرگ که مدرنیسم را « هنر راه و رسم نو » می داند، آغاز کرده است. امری که با گسست از سنت رئالیستی شکل گرفت. در این دگرگونی مدرنیست ها توجه ی خود را از دنیای بیرون به جهان درون معطوف کردند. با این رویکرد نظریه ی پیشین که ذهن هنرمند را آینه ای رو به جهان و اثر هنری را بازتاب آینه گون واقعیت بیرونی، قلمداد می کرد، واژگون شد و دستگاه معرفتی و زیباشناسی ی دیگری به وجود آمد.
نویسنده ی کتاب، با تحلیل داستان مرفی از ساموئل بکت، نشان می دهد که چگونه متن مدرنیستی خواننده را در چشم انداز ذهنی گیچ کننده ای غرق می کند که در ادبیات رئالیستی وجود نداشته است. دنیای تازه ای که نمی توان آن را به آسانی و سهولت درک کرد. درونمایه های اثر مدرنیستی از دغدغه های زندگی مدرن ناشی می شوند. احساس عدم امنیت، شیئی شدگی، اضطراب ، افسردگی و تنهایی، تباهی و بی ثمری و آرزوهای بر بادرفته، آرمان های سوخته و شکست و… . به علت این ویژه گی های انضمامی ست که هنر مدرن آزمایشگر و فردی شده است. نگاه ذهنی هنرمند، شیوه های جدیدی را در اختیار او قرار داد. بر هم خوردن نظم خطی روایت، از طریق شکست زمان و جابجایی آن به وسیله ی تک گویی درونی مبتنی بر سیالیت ذهن، دستاورد مهم اثر مدرن است. امری که با جوشش ناخودآگاه و هجوم خاطره ها در جریان تداعی امکان پذیر شده است.
نویسنده به شیوه ای سلبی با پیش کشیدن تعاریفی از رمانس، رئالیسم و پست مدرنیسم، تلاش می کند هنر مدرن را با توجه به افتراق و تمایز آن با گونه های دیگر ، برایمان بازگو کند.
چایلدز ضمن تاکید بر خاصه های سه گانه ی – دوره، سبک و ژانر- مدرنیسم، قبل از هر چیز آن را واژه می داند، واژه ای که در کنار واژه گان خویشاوند خود هستی یافته. از این رو بحثی لغوی را طرح، و کلمات مدرن، مدرنیسم و مدرنیته را بررسی می کند. او به ما می گوید که در حال حاضر دیگر نمی توان از مدرنیسم واحدی سخن گفت، بلکه شایسته است که از مدرنیسم ها حرف بزنیم.
«…مدرنیسم عمدتأ با تعابیر سفید پوستانه، مذکر، ناهمجس گرایانه و اروپا محورانه ی طبقه ی متوسط نمایانده شده است و هرگونه چالش جدید در هریک از این جنبه ها سبب سر بر آوردن مدرنیسم دیگری در میان انواع مدرنیسم ها می شود. این امر نشان می دهد که کاربرد ها و امکانات این لفظ به گونه ای است که نقادان و نویسندگان می توانند پارامترها و دامنه و مرکز (ها) و معنا (ها) ی آن را مورد تردید قرار دهند.» [۲]
با این حال به نظر نویسنده ی کتاب، با همه ی تنوع و تکثری که در انواع نگرش مدرنیستی مشاهده می کنیم، در نهایت می توان آن ها را به دو شاخه ی اصلی تقسیم کرد. شاخه ی خوش بینانانه ( فیلیپو مارینِتتی، ولادیمیر مایاکوفسکی و… ) و بدبینانانه ( فرانتس کافکا، تی اس الیوت، و… )
در ادامه ی بحث نویسنده، مدرنیته را از شارل بودلر شروع می کند، به نظرات جامعه شناسانی چون امیل دورکم ، ماکس وبر و فردیناند تونیس می رسد و سرانجام استعاره ی دهشتناک والتر بنیامین را با ما در میان می گذارد….
تاریخ فرشته ای ست روبه گذشته ، پشت به آینده.
در فصل نخست چایلدز به ریشه ها نظر دارد. او در این بخش از کتاب ضمن تحلیل آراء کارل مارکس، چارلز داروبن، فریدریش نیچه، فردینان دو سوسور، زیگموند فروید و آلبرت اینشتین، تأثیرات نظرات آنان را در روند تغییر و تفسیر زندگی انسانی، بررسی کرده و نیز شیوه های جدید نگاه، خوانش و نقد آثار هنریِ منبعث از تفکرات آن ها بیان می کند.
در فصل بعدی، مؤلف تأثیر مدرنیسم را در ژانرهای رمان، داستان کوتاه، درام، شعر و فیلم نشان داده و چگونگی ی ظهور جنبش های هنری از قبیل امپرسیونیسم، کوبیسم، فوتوریسم، سورئالیسم و اکسپرسیونیسم را روایت می کند.
فصل پایانی کتاب به محتوای ادبیات مدرنیستی می پردازد. این فصل در چهار بخش تدوین شده. بخش اول که نویسنده عنوانِ « کشاکش شدن: / آزادی و جنسیت » را برای آن برگزیده، به تلاش برای رهایی از قید و بندهای کهنه و تثبیت جنسیت و ظهور زنِ نو در بررسی آثاری از شارلوت میو، کاترین مسنفیلد و دی. اچ. لارنس اختصاص دارد.
در قسمت بعدی که عنوانِ « به نظرم دارم سعی می کنم یک رویا را برای شما بگویم / معرفت و روایت » را بر خود دارد، مؤلف کتاب، دغدغه های شناخت را در رمان های جوزف کانراد، آثار هِنری جیمز و نوشته های فورد مدوکس فورد می کاود. او با تکیه بر نظرات زیگموند فروید و فریدریش نیچه، تلاش دارد در هم آمیختگی رویا و معرفت و ناپایداریِ شناخت را در نوشته های نویسندگان مدرنیست نشان دهد.
بخشِ سومِ این فصل، « این تکه پاره ها که بر ویرانه هایم انباشته ام / هویت و جنگ » نام دارد. کاوش در آثار ویرجینیا ولف، ربکا وست و تی. اس. الیوت موضوع این قسمت از کتاب است.
فاجعه ی جنگ، خیلِ عظیمِ کشتگان را به گورستان ها، و انبوه سربازان معلول، آسیب دیدگان روحی و روانی را به آغوش های فقیر، نومید و پریشان خانواده ها باز گرداند. به ویرانه های جامعه ای که سودای تعالی و پیشرفت داشت. فرد و جامعه ای تکه تکه شده که سر آن دارد پاره های وجودش را بیابد و هویتِ مخدوش اَش را سامان دهد.
نویسنده ی کتاب در آثار ادبی به بررسی آثار جنگ، اضطراب بودن و چیستیِ آن می پردازد.
چایلدز در بخش پایانی این فصل « تاریخ یک کابوس است / سمبولیسم و زبان » بررسی آثار ای. ام. فورستر دابلیو. بی. بیتس و جیمز جویس را پی می گیرد. او ضمن کاوش در رمان « گذری به هند » از فورستر، شعرهایی از بیتس و داستان های دوبلینی ها، پرتره ی جوانی نقاش و یولیسیز از جویس به چگونگی کارکرد نماد و اسطوره در نوشته های آنان پرداخته و رویکردهای زبانی آن ها را بیان کرده است.
[۱] – استعاره ی والتر بنیامین از تاریخ ر.ک به مدرنیسم / پیترچایلدز / رضا رضایی / نشرماهی / چاپ دوم ۱۳۸۶ / صفحه ی۲۶
و نیز ر.ک به خاطرات ظلمت / بابک احمدی / نشر مرکز / چاپ چهارم ۱۳۸۷ / صفحه ۲
[۲] -مدرنیسم / صفحه ی ۲۳