کتاب بدویت معصوم
پژوهش: دکتر رضا معتمد
پژوهشی در شعر محلی استان بوشهر که با دستان تواناو ذهن آماده و پویای استاد و محقق دکتر رضا معتمد به نام «بدویت معصوم» در سال ۹۳ از طرف نشر شروع به زیور طبع آراسته گردید ، گویای واکاوی های عالمانه و دلسوزانه ی نویسنده ی محترم در مورد زبان فارسی و از همه مهم تر زنده نگهداشتن گویش های شیرین استان پهناور و ادب پرور بوشهر می باشد. استانی که در ادبیات به داشتن بزرگانی چون فایز، مفتون، منوچهرآتشی، علی باباچاهی، صادق چوبک، منیرو روانی پور، محمدرضا صفدری، رسول پرویزی و… می بالد و از ذخیره ادبی و فرهنگی بسیار بالایی برخوردار است. گویش محلی استان بوشهر برای صاحبانش هم چون شهد شیرینی است که وقتی در ظرف بلورین شعر محلی قرار می گیرد و پرورش می یابد هیچ مخاطب صاحب ذوقی از نوشیدنش سیر نمی شود.
مو ام میت تو دلم عشقت پنه بیت / چیشم نامهلتم یه هو اووش میت
تش عشقت دل مُش واتوندن / نه اوو چیش اوو دلن ری گپ شی ام میت ( زنده یادسید علی نقی میانخره ای )
اگر نگاهی به گذشته ی ادبیات بومی استان بوشهر بیندازیم حضور پر رنگ و بوی ادبیات گویشی را در فضای معصومانه و کودکانه ی مختک ها و گهواره های چوبی و ساده ی دوران طفولیت می بینیم. آنگاه که لا لایی مادران (دی ها) خواب شیرین را به کودکانشان تقدیم می کرد و درون مایه ی همان لا لایی ها دست کمی از قصه گویی ها و داستان پردازی های امروز رسانه های دسته جمعی نداشت. به دور از هیاهوی ماشین های صنعتی و پر زرق و برق امروز که یک کودک چند ماهه نیز در دنیای صنعتی امروز باید با آهنگ های موجود در گوشی همراه مادر یا تب لت های آن چنانی به خواب برود آن هم خوابی آشفته و پریشان . صدای شروه ی بازیار ها و دهیار ها و باغبون ها هر رهگذر صاحب دلی را به درنگ و تامل وا می داشت. نیمه های جاشو های بندر هنگام کار، نیرویی دو چندان به آنان می بخشید تا بتوانند به راحتی سختی ها ی سفر و دریا نوردی را تحمل کنند و به کسب روزی حلال بپردازند. می توان ادعا کرد که گویش های موجود در استان بوشهر همگی بر گرفته از یک سرچشمه باشند که پس از جاری شدن به شاخه های متعدد با اندکی تفاوت شکل گرفته و به حیات خود ادامه داده اند. تحقیق درباره ی گویش ها و زنده نگه داشتن آنها در زمانی که از طرف تحصیل کرده های منطقه اعم از زن و مرد ، دانش آموز و دانشجو ، به ورطه ی فراموشی سپرده می شود و اکثر مردم استان بوشهر از اینکه فرزند خردسالشان با لهجه و گویش منطقه ی خود صحبت کند مورد سرزنش و تمسخر قرار می دهند و اگر یک هم استانی در جمع شهرنشینان قرار گیرد و به گویش مادری اش سخن بگوید به او می خندند – غافل و بی خبر از این که همین گویشی که مورد ریشخند قرار می گیرد، ریشه در زبان های باستانی ما ایرانیان دارد – کاری بزرگ و ارزشمند ی است که در کتاب بدویت معصوم در مورد شعر محلی استان صورت گرفته است .
شعر محلی شعری مظلوم است و از همه مظلوم تر شاعران این گونه ی ادبی است با اینکه همه ی مردم استان بوشهر حداقل در محافل غیر رسمی و صمیمی به همان گویش محلی خود سخن می گویند و لهجه ی خاص خود دارند اما به نظر می رسد که اکثراً از داشتن چنین گویشی راضی نیستند و از این که نسل حال و آینده ی آنان به گویش محلی صحبت کند ناراحتند غافل از اینکه زبان فارسی ما ریشه در همین گویش ها دارد . کتاب بدویت معصوم با تحقیقی کارشناسانه و منطقی بر گویش های استان و شعر شاعران برجسته محلی توانسته است تا اندازه ای این مظلومیت و مهجوریت را کم رنگ سازد . چرا که تاکنون تعداد آثار به چاپ رسیده در زمینه ی شعر محلی چه به صورت مجموعه های شعر موفق و چه به صورت کارها ی پژوهشی و نقد آثار کم بوده است . حفظ و پاسداری از این ثروت فرهنگی و ادبی آن جا که از طرف عموم مردم به سمت فراموشی می رود تلاش و سخت کوشی افرادی هم چون دکتر معتمد و شاعران محلی سرای هر منطقه است که بقای آن را تضمین می کند. کتاب حاضر که بر پیش خوان کتاب فروشی ها قرار گرفت با یاداداشت و مقدمه نویسنده ی کتاب آغاز می شود و به چهار فصل تقسیم می گردد. فصل اول : شعر محلی – خاستگاه ها و پیشینه ها فصل دوم : شعر محلی استان بوشهر فصل سوم ،تحلیلی بر اشعار برجسته ترین محلی سرایان استان بوشهر ، فصل چهارم منتخب تنی چند از شاعران و محلی سرایان استان بوشهر. «در این کتاب کوشیده شده است تا با پرداختی جزیی به ویژگی های گویشی و فرهنگی انعکاسی یافته ی در شعر محلی بوشهر ، به ریشه یابی این ویژگی ها و پیوند آن ها با سنن باستانی زبان ملی پرداخته شود » (نقل از کتاب مورد بحث)
یکی از کارهای خوبی در این کتاب، تحلیلی است که بر شعر چهار تن از شاعران برجسته استان که خود دارای ویژگی های زبانی خاص می باشند صورت گرفته است. شاعرانی که هرکدام نماینده ی یک گویش خاص از استان می باشند. محمد بیابانی که اشعارش منعکس کننده ی گویش مردم بوشهر و مرکز استان است حاج علی مرادی که نماینده ی گویش مردم دشتی و جنوب استان است فرج الله کمالی که گویش دشتستانی را در اشعار خود بیان کرده است و ایرج شمسی زاده متخلص به (ایرجو) که گویش شمال استان به خصوص مردم گناوه را به شکلی زیبا در اشعار خود نمایان ساخته است. بر هیچ مخاطبی پوشیده نیست که این چهار تن را می توان پیامبران شعر محلی استان بوشهر نامید اما اگر نگاهی به گذشته بیندازیم شاعر یا شاعران پیش کسوت محلی دیگر نیز در استان داشته ایم که کاملا شعر گویشی دارند برای نمونه سیدعلی نقی میانخره ای یکی از این شاعران است که دوبیتی های زیبای ایشان بر سر زبان ها می چرخد هر چند نویسنده ی کتاب در پیشینه ی محلی سرایی در استان به این شخصیت مهم علمی اشاره ای داشته است اما جا داشت همان گونه که به شعر و شخصیت چهار شاعر ذکر شده اشار ه داشته به این شاعر نیز توجهی خاص می نمود.
استان بوشهر فقط چهار گویش دشتی، دشتستانی، بوشهری و گناوه ای شامل نمی شود. گویش تنگسیری یا تنگستانی نیز یکی دیگر از گویش های استان بو شهر می باشد. که در این کتاب چندان اشاره ای به این گویش و شاعران تنگسیری نشده است در حالی که تا قبل از چاپ این کتاب شاعرانی چون احمد شمس العلما و زنده یاد عباس محمد زاده در زمینه ی شعر محلی آثاری برای نقد و بررسی داشته اند نه تنها نقدی بر آثارشان صورت نگرفته ، شعری نیز از آنها در این کتاب نیامده است . حداقل عباس محمدزاده این حق را داشت که به عنوان یک شاعر محلی سرا نامی از او برده شود . امید است در تحقیقات آینده به معرفی دیگر محلی سرایان استان نیز پرداخته شود. در این کتاب نمونه های از شعر شاعران محلی سرا وجود دارد. کار کاملی که بر اشعار صورت گرفته، نوشتن املای فونتیک کلمات محلی است که خوانش شعر را آسان تر می کند علاوه بر این بسیاری از کلمات و اصطلاحات معنی شده است که در فهم معنای کلی شعر نقش به سزایی دارد. روی هم رفته این کتاب منبع بسیار خوبی برای پژوهشگران و علاقه مندان حوزه شعر محلی و گویشی است که به کار همگان خواهد آمد امیدواریم در آینده نزدیک شاهد کارهایی بهتر و کاملتر از این نویسنده، شاعر و محقق هم استانی خود باشیم.
