سقط جنین موضوعی است که بحث در باره ی آن در جامعه با احتیاط انجام می شود به این خاطر که سقط جنین چه در عرف و چه در شرع ما دارای حرمت است و مذموم شمرده می شود. وقتی سخن از سقط می آید معنی که به ذهن اکثر افراد می آید ، برابربا قتل یا از بین بردن است . هر چند امروزه نظرات این چنینی درباره سقط در نزد جامعه به شدت سابق نیست، ولی قوانینی که دولت در این باره وضع کرده ، سقط را امری غیر مجاز می داند که در صورت انجام گرفتن دارای مجازات است مگر طبق شرایط خاص (سقط درمانی). در فقه هم با سقط جنین برخورد شده و افراد را از آن نهی می کنند.جز در همان مورد یاد شده.
اما اینها همه ی مسائل سقط جنین نیست و نمی توان به این راحتی نظر کلی در این باره داد، زیرا که سقط جنین وجوه مختلفی دارد که باید مورد بررسی قرار بگیرد. سعی شده در این رهگذر این اتفاق بیافتد.
روایتی از حضور…
آفتاب سه بعد از ظهر بخاطر نسیم خنکی که می آید ، اذیت چندانی نمی کند ، برای یافتن جایی که سقط جنین را انجام بدهند ، بسیار جستجو کردم تا بلاخره آدرس دکتر مامایی که براساس شنیده ها این عمل را انجام می دهد ، را بدست آوردم، وقتی می رسم طبق تابلویی که نام دکتر را نشان می دهد از راهرویی تنگ با پله هایی کوتاه به طبقه اول می رسم درب ورودی با راهرویی دیگری به سالن کوچکی متصل می شد که اتاق انتظار بیماران بود و میز منشی و خانم جوان نه چندان خوش اخلاقی که پشت آن نشسته بود گوشه سالن خودنمایی میکرد فضایی ساده که معلوم بود هزینه چندانی برایش نشده است . نوبت می گیرم و روی مبل رنگ و رو رفته ی کنار دیوار می نشینم ، بعد از گذشت مدتی و عادت کردن به فضا ، آهسته از خانمی که کنارم نشسته درباره خانم دکتر پرس وجو می کنم او تایید می کند که کارش خوب است ، این یعنی او بیماران معمولی هم پذیرش میکند در کنار خدمات دیگری که ارائه میدهد، این که من دنبال چه آمده ام و سوالهایی که باید به جواب برسند باعث شد از گفتن حقیقت صرفه نظر کنم ، تا مثل یک بیمار بتوانم داخل اتاق دکتر شوم و او بدون هیچ عامل باز دارنده ایی اطلاعاتی را به من بدهد ، داستان ظاهری من داستان دختری است که طی دوران نامزدی باردار شده ، حال برای قضاوت نشدن و یا شاید ترس از آبرو و علتهای دیگر به این مطب آمده تا از فشار روحی که دچارش شده نجات پیدا کند…صدای منشی مرا به اتاق دکتر میخواند، بعد از توضیحاتم خیلی محکم و با اطمینان جهت دلداری و رها کردن من از زیر بار استرس (ظاهری ) ، گفت که اصلا نترسم چون خیلی ساده و سریع انجام می گیرد . درباره ی قیمت های سقط که سوال میکنم می گوید:” دوماهه ۴۵۰ هزار تومان می شود”طی صحبتهایی که با او داشتم متوجه شدم قیمت برای بالای دو ماه با اضافه شدن هفته بیشتر می شود هفتصد و پنجاه ، هشتصد و پنجاه ، و یک میلیون به بالا برای جنین در ماههای مختلف .
مامایی که کارش را بلد بود و با امکاناتی که توی مطبش داشت می توانست این کار را انجام دهد ، همه چیز خیلی واقعی بود ساختمان ، پله ها، مطب ، منشی دکتر… این واقعیت جایی است که زندگی می کنیم .اینجا سقط با خطر کمتری انجام می گیرد ولی آن تعداد سقط هایی که در شرایط غیر ایمن انجام می گیرد، چه سرانجامی خواهند داشت؟… اگر قانونی نیست که برای موردهایی این چنینی اعلام وضعیت کند ، موارد خود شان بسته به نوعشان وضعیت خود را روشن می کنند . همیشه کسانی پیدا می شوند ، خدمتی که بطور قانونی ارائه داده نمی شود را ارائه دهند. چون تقاضا وجود دارد و برای تقاضا عرضه ای…
برای یافتن آمار دقیقی از تعداد سقط های صورت گرفته در بوشهر به پزشک قانونی مراجعه می کنم ، مرجعی که خود صادر کننده ی مجوز سقط درمانی است ولی این مرجع از دادن آمار خوداری کرد.طبق گفته ی پزشک زنان مستقر در پزشک قانونی سقط های درمانی صورت گرفته بیشتر بخاطر اختلالات ژنتیکی است.
وضعیت سقط جنین در ایران
اما وضعیت سقط جنین در ایران چگونه است؟ برای این منظور سری به نشریات سراسری و اخبار این موضوع در کشور بزنیم، شاید بد نباشد. محمد اسلامی، مشاور دفتر سلامت خانواده در آماری که در روزنامه وطن در خرداد ماه ۱۳۹۳ ارائه کرده چنین است: این مسئول کشوری از وقوع روزانه هزار مورد سقط جنین در کشور خبر داده و می گوید تا ۳۵۰ هزار سقط جنین در طول سال اتفاق می‌افتد که از این میان ۱۲۰ هزار مورد اعلام کرده‌اند که فرزند نمی خواسته‌اند، ۱۰۰ هزار مورد بیمار بوده‌اند و ۲۰ تا ۳۶ درصد به دلیل مسائل اقتصادی رخ میدهد. محمد اسلامی مشاور فنی دفتر سلامت خانواده وزارت بهداشت با اشاره به سقط‌های غیر قانونی در کشور اظهار داشت: ۱۵۰ تا ۳۵۰ هزار سقط جنین در طول سال داریم به طوری که روزانه هزار مورد سقط اتفاق می‌افتد. وی به دلایل سقط جنین در ایران اشاره کرد و افزود: افزایش سن زن، افزایش سن همسر، فاصله بارداری زیاد پس از ازدواج، بارداری برنامه ریزی نشده و تمایل نداشتن به فرزند آوری از این دلایل است و اعتقادات مذهبی مهم ترین مانع برای انجام سقط گزارش شده‌اند.(وطن امروز)
تعاریف سقط جنین
سقط جنین برمبنای تعریف عموم، از منظر پزشکی به معنی از دست رفتن محصول حاملگی(جنین یا رویان) قبل از هفته ۲۰ بارداری است ولی پزشکان بیشتر از این اصطلاحات برای توصیف هر نوع ختم حاملگی در سه‌ماهه اول بارداری استفاده می‌کنند .
همچنین سقط جنین ختم حاملگی به هر عنوان قبل از اینکه جنین برای زنده ماندن به اندازه کافی تکامل یافته باشد، تعریف شده است(بهرام قاضی جهانی و همکاران، بارداری و زایمان،ویلیامز)
سقط جنین یا بصورت خود به خود رخ میدهد که به آن معمولاً سقط جنین غیرعمدی (ناخواسته) گفته میشود، یا میتواند عامدانه باشد. اصطلاح سقط جنین اغلب به سقط جنین خودخواسته اطلاق میشود.(ویکی پدیا)
سقط جنین از نظر حقوقی به معنای هر گونه اعمال مجرمانه است، که موجب توقیف دوران تکامل جنین و اخراج قبل از موعد طبیعی آن خواهد شد. از آن جهت که تحقق این جرم با سلب حیات جنین زنده همراه است در قتل نفس مطرح شده است.و همچنین، سقط جنین اخراج خود به خود یا با واسطه جنین یا حمل با آگاهی از آن، با قصدسقط بدون مجوز قانونی. از نظر حقوقی نیز مرحله رشد و تکامل جنین را به دو دسته تقسیم می نماید که شرایط و مجازات هر دوره ای با دیگری متفاوت است:
الف: مرجله قبل از حلول روح
این مرحله با انعقاد نطفه که مبدا حیات انسان بشمار می آیدشروع و تا زمان حلول روح در جنین ادامه می یابد
و در اصطلاح دوره ی حیات جنینی نامیده میشود.
ب: مرحله بعد از حلول روح
این مرحله از ابتدای حلول روح در جنین شروع می شود و تا زمان تولد ادامه می یابد و در اصطلاح حیات زیستی نامیده میشود.(حقوق جزای اختصاصی،جرایم علیه تمامیت جسمانی علمی کاربردی،انتشارات دانشگاه تهران.)
بنابراین بسته به وضعیت جنین مجازاتهای مختلفی در قانون ایران برای فرد در نظر گرفته شده است .(پرداخت دیه در مقدارهای مختلف)
در ایران بنا بر قوانین موجود تنها سقط درمانی مجاز است ،که آنهم فرد مورد نظر؛ بعد از سپری کردن مراحل زیادی مجاز به سقط درمانی می باشد .
براساس بخشنامه مورخ ۱۱/۹/۸۲ سازمان پزشکی قانونی کشور:
۱- در صورتی که ادامه بارداری مادر به مرگ جنین یا مادر منجر شود، درخواست صدور مجوز سقط درمانی (تنها در ادارات کل پزشکی قانونی استانها) مورد پذیرش قرار می‌گیرد، البته در صورت دستور مقام قضایی یا درخواست زوجین یا معرفی نامه پزشک معالج قبل از ولوج روح (چهارماهگی).
۲- معرفی نامه پزشک باید شامل عکس بیمار (ممهور به مهر پزشک معالج)، مشخصات شناسنامه‌ای جهت احراز هویت، تشخیص بیماری، روش تشخیص (علائم، نشانه‌ها و آزمایش‌های پاراکلینیک) بوده و به پیوست آن تصویر شناسنامه و مدارک احراز هویت زوجین و نیز نتایج آزمایش‌های پاراکلینیک (دارای عکس بیمار ممهور به مهر و مشخصات شناسنامه‌ای )ارایه گردد.
۳- در مورد اندیکاسیون‌های جنینی انجام حداقل دو نوبت سونوگرافی و در مورد اندیکاسیون‌های مادری حداقل یک نوبت سونوگرافی برای تعیین سن بارداری و ارایه آن به پیوست معرفی نامه پزشک الزامی است.
۴- ارایه حداقل دو مشاوره تخصصی در تائید تشخیص بیماری به پیوست معرفی نامه پزشک الزامی است.
۵- در موارد خارج از فهرست اندیکاسیون‌های(نشانه) اعلام شده، ارایه حداقل سه مشاوره تخصصی مبنی بر ناهنجاری منجر به مرگ جنین یا خطر مرگ مادر الزامی است.
مادر اگر بیماریهای نظیر(نارسایی قلبی ،نارسایی کلیوی ، بیماریهای ریوی مثل آمفیزم …، اچ آی وی ،لوپوس فعال و…) داشته باشد می تواند با طی شرایط بالا اقدام به سقط کند. که در این حال نیاز به اجازه همسر بعنوان پدر ،ندارد. و همچنین اگر تشخیص اختلالات ژنتیکی برای جنین داده شود هم میتواند سقط انجام بگیرد.تمام اینها زمانی معتبر خواهد بود که توسط سه پزشک و همچنین پزشکی قانونی تایید شود.
مسیری که برای سقط درمانی طی می شود ، مسیری طولانی و هزینه بر است.
۳۵۰هزار سقط در سال آمار عجیبی ست ، البته باید این این نکته را در نظر گرفت که سقط جنین می تواند خیلی بیشتر از اینها هم باشد زیرا تعداد زیادی از این سقط ها در پستوها و جاهایی صورت می گیرد که کسی از آنها اطلاعی ندارد.
قوانین موجود در این باره کامل نیست و موارد مختلفی که می تواند برای یک زن منجر به ختم حاملگیش شود لحاظ نشده ، موردی مثل تجاوز به عنف ،زنای با محارم و … در این شرایط قانون حمایتی وجود ندارد. آیا میتوان به زنی که قربانی تجاوز شده گفت: تو طبق قانون اجازه سقط نداری؟ …
این در حالی است که این مسئله (تجاوز و.. ) بخاطر رابطه مستقیم با حیثیت وآبروی خانواده (در ایران) بصورت پوشیده و پنهان باقی می ماند. اینجاست که موضوع پیچیده خواهد شد، هرچند این پیچیدگی نمی تواند علت خوبی برای نقص قوانین موجود در رابطه با سقط جنین باشد. بهرجهت ما در دنیایی زندگی می کنیم که لبریز از قتل ،تجاوز، خشونت و…از آن است ، وقتی حتی قانونی نباشد که حقی را که باید داشته باشی به تو بدهد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ تباه شدن یک یا دو زندگی…
از وجه دیگر قانونی نبودن سقط جنین در موارد خاص می توان به شرایط غیر ایمن این عمل در مکانهای غیر کلینیکی اشاره کرد که منجر به مرگ زنان زیادی شده و اگر هم به مرگ ختم نشود عوارض جدی برای این افراد به دنبال داشته است.
در پرسش از پزشک متخصص زنان و همچنین چند ماما در رابطه با تعداد مراجعینی که خواستار سقط جنین غیر مجاز هستند، به این پاسخ رسیدم که اکثر مراجعین کم سن هستند و بیشتر آنها اطلاع درستی از روشهای جلوگیری از بارداری ندارند. جای تعجب بسیار دارد که این افراد از سقط راهی برای جلوگیری از بارداری استفاده می کنند، درحالی که باید قبل از بارداری به فکر پیشگیری باشند. هرچند بیشتر پزشکان متخصص زنان بخاطر غیر مجاز بودن عمل سقط جنین از انجام آن خودداری می کنند ولی این خودداری باعث نمی شود که فرد مورد نظر منصرف شود او به جایی می رود که در قبال پول این کار را انجام دهند . در صورت نیافتن کسی برای این عمل ، اقدام به مصرف خود سرانه داروی سقط جنین می کنند ، که در موارد زیادی بخاطر خونریزی زیاد منجر به مرگ شده است .
مورد دردناک دیگر، زنای با محارم که قربانی بی چون چرای آن دختری ست با سن بسیار کم ، که بخاطر جهل وعدم آگاهی و درگیر بودن با اعتیاد افراد خانه ،رخ داده، در این باره قانون چه می گوید؟…
این آسیبی ست که شهر بوشهر هم با آن، روبروست، دختران کم سن و زنانی که بخاطر داشتن فرزند تمایلی به بارداری دوباره ندارند و چون پیشگیری نداشته اند اینک گزینه سقط را انتخاب کرده اند .مورد اول بخاطر حفظ آبرو و در امان ماندن از عواقب برملا شدن ماجرا ، مورد دوم بخاطر نداشتن موقعیت اقتصادی و آمادگی لازم برای داشتن فرزند دیگر . در اینکه این اتفاق نباید می افتاد شکی نیست ، ولی اکنون که افتاده چه باید کرد؟…
.
و بلاخره …
آیا سلب حیات از موجود کوچکی که هنوز روح در کالبدش دمیده نشده و یا حتی کمی آن طرفتر ، داری روح می باشد ، کاری درست است؟
آیا به دنیا آمدن این موجود کوچک در چنین شرایطی و اضافه شدن یک موجود آسیب دیده دیگر به جامعه می تواند درست باشد؟
