فهرست:
۱-دشت گریان/ تاملاتی بر اولویت گفتگوی درون تمدنی بر گفتگوی بیناتمدنی/ اسماعیل حسام مقدم
۲-یازدهم سپتامبر؛ پایان گفت وگو/ حمید موذنی
۳-رازهای گفت وگو/ گفت وگو با مجید اجرایی؛ نویسنده و منتقد ادبی
۴-گفت و گوی تمدّن ها یا فرهنگ ها؟/ سیدقاسم یاحسینی
۵-نگاهی حقوقی به گفتگوی تمدنها/ حقوق بین الملل به مثابه حامل و بازوی اجرایی گفتگوی تمدنها/ علی دارایی
۶-کتاب شناسی «گفت و گوی تمدنها»/ تدوین: انجمن هامون ایران
۷-معرفی کتاب: موانع نشانه شناختی گفتوگوی تمدنها
۸-گفت وگو به مثابه ی آزادی/ مطالعات فرهنگی بر کارکرد گفت وگو در جامعه/ اسماعیل حسام مقدم
۹ -کثرت گرایی، پیام آور صلح / خلیل موحد
۱۰-نظریه گفتگوی تمدنها، طرحی که عقیم بود/ سیروس بنه گزی
۱۱-گفتمان برخاسته از تاریخ/ علی آتشی
۱۲-من خواب دیده ام!/ گزارشی از یک واژه؛ واژه ی “صلح”/ اسماعیل حسام مقدم
۱۳-گام معلق لک لک/ تاملی بر ایده ی گفت و گوی تمدن ها/ مهدیه امیری
۱
دشت گریان
تاملاتی بر اولویت گفتگوی درون تمدنی بر گفتگوی بیناتمدنی
اسماعیل حسام مقدم
یک. در تاریخ کوتاهی که بر جهان پس از یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ میلادی گذر کرده، شاهد بروز افراط گرایی و بنیادگرایی عمیقی در میان تفاسیر و خوانش های درون تمدنی شده ایم که در بارزترین و رسانه ای ترین این خوانش های افراط گرایانه، بنیادگرایی اسلام گرایانه در منطقه خاورمیانه قابل رد گیری می باشد. آن چه که این خوانش و تفسیر بنیادگرایانه را صورت می بخشد به زعم اکبر احمد؛ اندیشمند و جامعه شناس معاصر مسلمان، مساله “هویت” و مولفه های معنابخش آن هست. گفتگو و آن چه که امکان گفتگو را مهیا می سازد؛ پذیرش و احترام حداقلی به هویت و برساخته های هویت “دیگری” می باشد؛ و این دقیقن همان چیزی هست که در جهان پسا یازده سپتامبری به تمامی با چالش مواجه شده است. اگرکه سیدمحمد خاتمی در سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۸ به ضرورت درک و توجه به این مساله هشدار داد، به نظر می رسد که روند حرکت جهان را به سوی عدم توازن هویتی در جهان جدید درک نموده بود. در همین حوزه داریوش شایگان در کتابهای گوناگون خویش به این گفتگوی بر فراز تاریخ بین تمدنها و فرهنگها تاکید کرد و در پایان کتاب “نامه ای برای آینده”؛ آرزو کرد که جهان به سمت افراط گرایی پیش نرود. ولی همه این هشدارها و متذکر شدن ها راه به جایی نبرد تا اینکه در سالی که برای گرامیداشت ایده گفتگوی تمدنها از طرف سازمان ملل متحد انتخاب شده بود؛ یعنی سال ۲۰۰۱ میلادی، رخدادی شکل بگیرد که آغاز اعلان پایان گفتگوی تمدنها باشد. گفتگویی که هنوز آغاز نشده، پایان یافت. حمله هواپیماها به برجهای دو قلو در یازدهم سپتامبر، این گفتگویی که می توانست هویت های را متشخص کند و تریبونی برای انتشار مبانی تفکری و اندیشگی آنان در جهان باشد، به ناگاه بی صدا شد و امکان گفتگو زایل گشت. کشمکشی بیناتمدنی در جهان معاصر با خاطره هایی تاریخی از دیگر نزاعهای هویتی مشابه به راه افتاد. در استحاله ای هویتی، این کشمکش در سالهای نزدیک، به نزاعی درون تمدنی منجر شده است. هویتهای جدیدی در هرکدام از تمدنهای موجود سربرآوردند که نوع خوانش و درک از جهان را به گونه ای خاص برای خود دگرگون ساخته اند. این گونه است که در جهان جدید مسلمانان، گروه های هویتی افراط گرایی متولد شده اند که نشانه های آن را در خاورمیانه جدید می توانیم مشاهده کنیم. از همین رو به نظر می رسد که آن چه در این فضای هویتی قطبی شده در هر تمدنی قابل تحلیل می باشد این مورد هست که باید دست به گفتگویی درون تمدنی زد و چالش های هویتی را در یک تمدن خاص مورد گفتگو قرار داد. چالش های هویتی در جهان جدید با دسترس بودن رسانه های منتشرکننده و اطلاع دهنده، به بالاترین و استراتژیک ترین چالش های قومیتی، جنسیتی، ملی، منطقه ای و بین المللی مبدل گشته اند. به طور مثال تلاش استقلال اسکاتلندی ها از بریتانیا، بیش از آنکه رفراندمی سیاسی باشد، مساله ای در راستای تشخص بخشیدن به هویت خاص اسکاتلندی هست. این تنازع هویتی در سطوح متعددی از زیست انسان معاصر قابل پیگیری هست چنان که در سطح خاورمیانه؛ گروه داعش به دنبال برساختن هویتی خاص و متمایز از خود در عراق و سوریه شده است.
دو. در میانه این تنازع درون تمدنی، می توانم از تنازع و برخوردی آنتاگونیستی در بین هویت های درون یک ملت نیز پرده بردارم. تنازعی بین مردمانی که در فرهنگ و تمدنی شقه شقه شده و دوقطبی شده در حال زیست هستند. اگرکه جهان پسایازده سپتامبری بیشتر تفسیرگران فرهنگی و تمدنی را به سمت تفسیرهای کلان متوجه ساخت، اما از برخوردی که در سطوح کوچکتر و خردتر در حال بروز و ظهور بود، غافل کرد. برخوردهای کلان، در طول این تاریخ کوتاهی که بر جهان به خصوص بر خاورمیانه گذر کرده، به وجود آورنده تضادهای شدید درون تمدنی و فرهنگی شده، مورد مثال آن جنبش هایی که مثلن در مصر یا تونس رخ داد. این نزاع ها بیش از آنکه بین تمدنی باشند، درون تمدنی هستند و در درون هویت های ملی شکل گرفته اند. چالشی که از درون این فضای شهروندی در حال برساخته شدن هست، آینده چالشی تر و بنیادگرایانه تری را هشدار می دهد. یورگن هابرماس در برساختن مفهوم “فرهنگ شهروندی گفتگویی” خود به همین جاری شدن گفتگو در بین شهروندان درون یک ملت اشاره دارد و آن را ضامن مشروعیت بخشی به نهادهای مسلط بر ملت ها نیز می پندارد. چیزی که در جامعه امروز ایران نیز بسیار ضروری و حیاتی شده است؛ توجه به فرآیندی از نظم و ساختار شهروندی هست که درون خود فضایی برای گفتگو و درک حضور دیگری را فراهم آورده باشد. از همین رو به زعم نویسنده؛ استراتژیک ترین نیاز فرهنگی و تمدنی امروز ایران؛ توجه به امر گفتگو بین هویتی و فرهنگی شهروندان متعدد و متکثر درون جامعه می باشد. ازهمین رو نیز هست که داریوش شایگان جهان ذهنی ایرانیان را برساخته شده از سه هویت تمدنی ملی/مذهبی/مدرن می داند و تاکید اکید می کند براین که باید گفتگویی فراتاریخی بین این سه ساحت وجودی برقرار شود. که در غیر این صورت، جهان امروز ایرانیان به درون اسکیزوفرنی فرهنگی و قطبی شدن فضای زیست شهروندان درخواهد افتاد.
سه. نویسنده به عنوان یکی از اعضای هیئت موسس انجمن هامون ایران (NGO) این نکته را باید برجسته نماید که کارویژه امروز نهادهای مدنی و فرهنگی باید به سمت فراهم آوردن محلی برای گفتگو و دیالوگ درون هویتی و فرهنگی ایرانیان باشد. همان گونه نیز که در پیش نویس منشور حقوق شهروندی دکترحسن روحانی به این گونه از اندیشه های شهروندی توجه و تاکید شده و امیدوارم که این سند حقوقی به فراموشی سپرده نشود. آن چنان که یک سال از انتشار پیش نویس آن گذشته اما هنوز متن نهایی آن و چگونگی اجرایی شدن آن معلوم و مشخص نشده است. ازهمین رو نیاز استراتژیک امروز فرهنگ و تمدن ایران را توجه به گفتگوی شهروندی می دانم و توجه همه اندیشمندان و کنشگران حوزه جامعه مدنی ایران را به این چالش جلب می نمایم. یکی از اثربخش ترین و کارآمدترین نهادهایی که می تواند در این حوزه گفتگویی به نقش آفرینی مثبت بپردازد؛ تشکلهای غیردولتی و سازمان های مردم نهاد هستند که جریان امور کنشگری مدنی خویش را درجهت نزدیکتر کردن فاصله های معنایی و مفهومی بین قطبهای هویت ساز در جامعه ایران، تنظیم نمایند. به زعم من این قطبی شدن نزاع هویتی؛ استراتژیک ترین چالش امروز ایران معاصر می باشد.
اسماعیل حسام مقدم: کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی و عضو پیوسته انجمن جامعه شناسی ایران
۲
یازدهم سپتامبر؛ پایان گفت وگو
حمید موذنی
مقدمه: با آغاز هزاره ی سوم به پیشنهاد سیدمحمد خاتمی رئیس جمهور ایران، سازمان ملل متحد سال ۲۰۰۱ را سال گفت و گوی تمدن ها نام گذاری کرد. بنظر می آمد قرار بود آسمان هزاره ی سوم نیز چنان هزاره ی دوم باشد یعنی «هر جا روی آسمان همین رنگ باشد» اما اینگونه نشد و بجای اینکه آسمان اینجاها مانند آنجا باشد، آسمان آمریکا ـ آنجا ـ تمامی آسمان ها را همانند خود ساخت. چشم های کلیه جهانیان روز یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ از آسمان واقعی بالای سر خود کنده شد و به آسمان مجازی جعبه جادویی تلویزیون دوخته گردید. آسمان مجازی از همانروز از تلویزیون ها به بیرون درز پیدا کرد و آسمان جهان به آسمان نیویورک تبدیل گردید. ژان بودریار قبل از این در جنگ خلیج که نیروهای نظامی جهان برای اولین بار در زمان تصرف کویت توسط عراق بر ارتش صدام یورش بردند گفت که این تصاویر واقعی نیست و این غلبه مجاز بر واقعیت است. بواقع بودریار فیلسوف پست مدرن درست تشخیص داده بود چرا که فیلم های هالیوودی قبل از یازدهم سپتامبر به صورتهای مختلف این حمله را از پرده سینما بر چشم های آدمیان ارسال و به باور و پیش آغاز گفتمان جدید رهنمود کرده بودند. قبل از یازدهم سپتامبر همزمان با این واقعه نیز پرخرج ترین فیلم تاریخ سینما در آمریکا یعنی فیلم «پرل هابر» ـ اولین حمله نظامی در تاریخ آمریکا ـ اکران شد این فیلم کابوس های مجازی حمله به آمریکا را برای مردم این کشور احیاء نمود تا همزمان این مجاز در دنیای واقعی اضطراب و ترسرا بر جامعه آمریکایی و جهان ایجاد نماید. آنتونی گیدنز جامعه شناس انگلیسی جهان را پس از این واقعه به قبل از ۱۱ سپتامبر و بعد از آن تقسیم نمود و مردم آمریکا براساس ترس ناشی از این حمله به بوش و دار و دسته او رأی دهند تا جهان گفتمان پیش از این واقعه را تجربه نکند. سال گفت و گوی تمدن ها بواسطه تبدیل نشدن به یک گفتمان جای خود را به گفتمان تاریخی خشونت انسان ها داد و برخورد و جنگ پیروز شد تا نه سال ۲۰۰۱ که هزاره ی سوم درابتدای راه به هزاره تقابل تبدیل گردد:
۱. سقراط مامای دانایی، ندانستن و توجه به نادانی را سرآغاز گفت و گو می داند. به زعم کارل پوپر نیز «بزرگترین گام به سمت یک دنیای بهتر و صلح آمیزتر هنگامی برداشته شد که استدلال ها پشتوانه شمشیرها قرار گرفتند و بعداً در مواردی جایگزین آن ها شدند.»(۱) اما واقعیت جهان کلاسیک و حاضر غیر از این را نشان می دهد. همانگونه که مک لوهان رسانه را امتداد حواس دانست سخت افزارهای نظامی نیز همراه با پیشرفت های دیگر بشری رشد نمود و شمشیرها به بمب ها، مین ها، موشک ها و … تغییر یافت اگر در جنگ های کلاسیک نیروی ماهیچه ای یک فرد در رهایی شمشیر که احیاناً تا آستانه ای به کشتن چند نفر ادامه می داد در جنگ های امروز با انگشتان و لمسی کوچک به قربانی شدن صدها و یا هزاران نفرمی انجامد. اگر هابز انسان را گرگ انسان نامید. بشر متمدن معاصر موجوداتی را خلق کرد که از کرات دیگر می آیند و با الهام از آنها که در اصل دیو درون خود بود حیوانات مظلوم تطهیر گشتند.
۲. خشونت، در جهان تمدن امروز حرف اول و آخر را می زند. بخشی در دفاع از گفت و گو خشونت می ورزند و بخشی نیز بر علیه گفت و گو به این کار مبادرت می ورزند. این تقابل های خشن در اصل گفتمان جهان امروز را شکل داده است. بخشی از غرب به سرکردگی آمریکا در دفاع از ارزش های مدرن چون: گفت و گو، دموکراسی، حقوق بشر و تبدیل آنها به آرمان به بخشی از شرق بویژه مسلمانان نفرت می ورزد و بخشی از مسلمانان نیز در دفاع از حق، عدالت، سنت به جدال با غرب ساز تقابل نواخته اند. هر کدام دیده خود را آرمانی کرده و تقابل آرمان ها به بربریت پست مدرن امروز تبدیل شده است. هانتینگتون نظریه پرداز تقابل گرایان غربی ذات تمدن مسیحی را Meyn Carta می نامد که کنایه از حقوق اساسی سیاسی و مدنی شهروندان است و ذات تمدن اسلامی را جنگجویی مسلمانان Maslim Bellicosity قلمداد می کند و مسلمانان نیز بلعکس و در اصل «طبق اندیشه روانکاوانه هر گاه چیزی یا کسی آرمانی شود حتماً اضطراب و تنفر هم در کار است»(۲)
۳. هربرت مارکوزه تاریخ انسان را تاریخ سرکوب می نامد و به زعم فروید نیز تمدن بشری از سرکوب غرایز رشد یافته است اما سرکوب این غرایز به والایش انسانی و تغییر ماهیت خشونت نیانجامیده که خشونت و بربریت متمدن از وحشی گری های انسان های اولیه نیز دهشتناک تر است. واقعیت این است که «نمی توان از تأثیر این فکر رها شد که انسان ها عموماً به یاری معیارهای نادرستی دست به سنجشی زنند و آنها را نزد دیگران می ستانید ولی ارزش های حقیقی زندگی را کوچک می شمارند» (۳) جهان متمدن بوسیله رسانه ها سرکوب های کلاسیک غرایز را به ارزش تبدیل کرده انواع و اقسام ژانرهای سینمایی و دیگر هنرها سکس و خشونت نهاد (Id) را در غرب ترویج می کنند و در شرق نیز به تبعیت از من برتر و رئیس قبیله (Super ego) جوامع خود را تحت سیطره در آورده اند در اولی هژمونی نهاد Id است و در دومی سلطه (Super ego) و در این میان انسان سوژه و ego در فشاری مضاعف قرار گرفته است. برایند تقابل نهاد و من برتر نیز خشونت و جنگ است. در کشورهای مروج گفت و گو نهاد سیاست خارجی و دیپلماسی خشونت آمیز و در کشورهای تحت تأثیر من برتر نیز سیاست داخلی استبدادی است. بهمین دلیل گفت وگو در جهان واقعی محلی از اعراب ندارد. و خشونت حرف اول و آخر را می زند.
در اصل «جدی ترین بدیل گفت و گو خشونت است و فرد یا گروه و ملت و تمدنی که از گفت و گو با غیر خود تن زند گام در راه بهره گیری از خشونت می نهد»
منابع:
۱. پوپر،کارل، درس این قرن، تهران، طرح نو، چاپ اول، ۱۳۷۶، ص ۱۹
۲. پایا، علی، گفت و گو در جهان واقعی، تهران، طرح نو، چاپ اول، ۱۳۸۱، ص ۴۹
۳. فروید، زیگوند، ناخوشایندی های فرهنگ، حسین پاینده، تهران، طرح نو، چاپ اول، ۱۳۸۲، ص ۱۰۹
۳
رازهای گفت وگو
گفت وگو با مجید اجرایی؛ نویسنده و منتقد ادبی
مفهوم «گفتگو» به طور بالقوه در جهان امروز چگونه درک شده است؟
مجید اجرایی: مفهوم گفت و گو به رغم ظاهر یک لایه و آسان نمایش، این گونه نمی نماید؛ «گفتار» ی که در مکتب سوسوری ـ به مثابه پدیده یی منفرد ـ چندان در خور توجه نبود در دیدگاه «واسلر» و پیروان او که «ذهن گرایی فردباورانه» (Individualistic subjectivism) را رواج می دادند به گونه یی دیگر ـ هر چند بدون حذف گفتار ـ خود را ارائه می دهد.در مقابل، اما، الگوی «یاکوبسن» جایگاهی مستقل به تماس اختصاص می دهد. مهم تر از همه الگوی باختین است که به طرح مناسبات با دیگر گفتارها می پردازد. چیزی که در الگوی یاکوبسن به چشم نمی خورد در مدل باختین به منطق گفت و گویی (Dialogism) تحویل می شود.به نظر می رسد در دنیای ما مفاهیم دارند سیر مجرّدی را پیش می گیرند. گویی که در سپهری تاریخی زیست می کنند. درست است که امروز زبان شناسی به کمک آمده و فراتر از فلسفه ـ حتا ـ به واکاوی هنر، ادبیات و اسطوره ها پرداخته و نقاب از چهره ی قهرمان های تاریخی برانداخته و کار به جایی می رسد که همین باختین منطقِ گفت و گویی خود را از دلِ روایت های داستانی بیرون کشیده و مثلاً آثار تولستوی را به عنوان نماد تک گویی و آثار داستایوفسکی را به عنوان نماد منطقِ گفت و گویی معرفی می کند.اما به راستی پاسخ سؤال شما تردیدی عمیق را با خود به همراه دارد.
در جایی که نه ادیان توانسته اند گوهرهای رازناک درونِ خود را با رواداری به یک دیگر عطیه دهند، نه تاریخِ جوامعِ حاضر به پذیرش رواداری هایی فارغ از جنبه های ویترینی و «شرق شناسانه» است، نه قهرمان های اساطیری ـ جز در زبان شناسی نوین ـ با یک دیگر به سیر و سیاحت می روند و هم نشین می شوند مفهوم گفت و گو به واقع می توان گفت در «کاستِ نخبه گرایانه یی» اسیر افتاده است.یک بار دیگر تاریخ را با هم مرور می کنیم: ایرانیان و یونانیان. روایتی که مثلاً پلوتارک، گزنفون و در رأس آن ها هرودت آلیکارناسی (پدر علم تاریخ) از رقیبِ خود (اگر نگوییم دشمن) به دست می دهند چه گونه بوده؟ رُمی ها که جای خود دارد. در سده های میانه: رویارویی صلیبیان با مسلمانان، که حتا «فردریک بارباروس» امپراطور منعطف آلمانِ عهد صلیبی ـ نیز نتوانست روزنی را بر آن دیوار جدایی ایجاد کند. بعدتر از آن فتح قسطنطنیه به دست سلطان محمد فاتح و انقیادِ از سرِ اکراه دشمن، گویی تاریخ دوباره تکرار شده بود؛ زمانی که اسکندر مقدونی می خواست خدای هلن و تمدن “هلنستیک” را یگانه ی جهان معرفی کند.بعدتر و بعدتر استعمار و آن داستانِ نخ نما شده اش.و اینک که تاریخ ـ به باور من ـ اشباع شده است از حوادثی از این دست. حوادثی که رویداد است و نه اتفاق، در نوسان است و برقرار و تمام شونده نیست.
بشریت را در سیکلِ تلخی از رنج و رواداری می خواهد و نمی خواهد.تازه همه ی این ها رویارویی فرامرزی و بینافرهنگی است و درون خودِ فرهنگ ها و قومیت ها که جای باز گفتن نیست.روانِ قومی و ناخودآگاهِ انسانی ات هم که تکان بخورد و «گراسِ» نویسنده را وادار به اعتراف کند سیر تاریخ را عوض نمی کند.من به درستی نظرگاه پست مدرنیسم را در نفی تاریخی گری از زاویه ی این “dialogism” نمی دانم اما آیا ایده ی پایان تاریخِ «فوکویاما» آغازی است بر آن پایان یا پایان آن این است که همان پایانِ پایانِ تاریخ باشد. می بینید که تردیدها زیاد شده از طرفی مردمانِ هر قاره و جغرافیا، شدهدیگر می رسانند و عطشِ کنجکاوی خود را که تا دیروزِ به هوسِ فتح و کشف سرزمین های تازه بود امروزهِ روز به قصد شناختِ همان سرزمینِ خودیافته فرو بنشانند.اما واقعیت این است که نه همه ی مردمانِ جهان چنین می کنند، نه می توانند و نه روایتِ فلاسفه و نویسندگان، هنرمندان و مکاتب، راه را تماماً بر ما گشوده. به باور من هم آواییِ گفت و گویی ـ بدون آن که لزوماً گفت و گوی دو طرفه یی در بگیرد میانِ بدنه های فرهنگی در گرفته. زیرا روانِ قومیِ جهان جدید با دهکده یی شدنِ خود از مرزهای ایدئولوژیکی فراتر رفته و ترجیح می دهد از مثلاً کیفیت زیستِ هم نوع خود در جغرافیایی دیگر سؤال کند تا لزوماً تفکرات ماورایی و با نگاهی پیشامدرن، آن هم با یک چت کردن ساده و نه الزاماً قرار گرفتن در پشت میزی که نشانِ نمایندگی فلان قومِ یا مذهب یا ملت را دارد.
آیا در جهان کنونی مجال و زمینه ای برای طرح، بسط و تحقق گفتگوی تمدنها وجود دارد؟
مجید اجرایی: پیش از پاسخ، اشاره کنم همان طور که«جنگ تمدن ها» خام، یک لایه و یک سویه بوده پاسخِ آن نیز با همان روش شناسی به جوابی ابتر پرداخته، زیرا طرح آن تنها با انگاره های کلاسیک و با ملاحظه ی ایده های تاریخی «توین بی» و سپس توسعه ی آن از طرف کسانی چون «برنارد لوییس» صورت گرفته بدونِ نظرپدیدار شناسی تأویلی پرداخت شده و چیزی که هانتینگتون به آن پرداخته روایتی است خطی از تاریخ که در دیدگاه های هم مدرنیسم متأخر و هم پست مدرنیسم جلوه یی ای بسا ناهمگون با آن دارد.
اما در جهانِ اکنونی هم دیدگاه و نگاه اهریمنی و آخرالزمانی به مقوله ی گفت و گو در حالِ رشد است و هم به تناسب آن، نگاه مخالف و مقابلش.همان طور که بنیادگرایی (که خود فرزند مشروع مدرنیته است) (هَل مَن مبارز) می طلبد و فرقه های شرقی و غربی آن اعم از طالبانیسم، شوونیسم، هیپیسم و … در حال تکثیر و تولیدند ـ تفکر دالایی لامایی، عرفان شرقی و تبتی، آموزه های کریشنامورتی، بودیسم و جینیزم و گزاره های روادارانه در سطح جهانِ ما پر اقبالند.در یک سو بن لادن است و شامیل باسایف در سویی مارتین لوتوکینگ و مادر ترزا. میل به دیگر بودگی (Otherness) گاه بشرِ جدید را به جاذبه های متوهمی فرو برده که لزوماً منطقی و اخلاقی هم نمی نماید و این که مثلاً ما فرض کنیم همه ی بشریت به سمت تعالی های صوفیانه در حرکتند حتا اگر درست باشد که نیست با روش هایی ای بسا متضاد و ناهمگون با یکدیگر این حرکت انجام می پذیرد. بنابراین من معتقدم بسته به آن سپهر فراگیرنده یی که هر ایده، تفکر یا احساس داشته باشد و اتمسفرهای رهایی بخشی که در آن هست می تواند به تکثّر و تنوّع در آیین های گفت و گویی امید داشت و اتفاق به همین دلیل است که در هر روز شاهد شکل گیری بیش از هزار فرقه در روز هستیم که شگفت می نماید ولی واقعی است.
گفتگوی درون تمدنی در نیل به وضعیت گفتگوی تمدنها چه نقشی را ایفا می کند؟
مجید اجرایی: سؤال سهل و ممتنعی است. به نظر می رسد جواب روشن باشد. یعنی این که بله باید لزوماً اولی پیش نیازِ دومی باشد. اما من معتقدم نه. چرا؟
اول این که میان گفت و گوی درون فرهنگی یا همان تمدنیِ مصطلح با گفت و گوی تمدنی یا بینافرهنگی رابطه یی صرفاً علت ـ معلولی برقرار نیست که رابطه یی موضوعی ـ متنی وجود دارد، و این رابطه متأثر از پاردایم هایی چون سوژه، استیلا و قدرت است.دوم این که گفت گوی درون تمدنی با گفت و گوی تمدنی به لحاظ ساختارِ موضوع متنی ای بسا تفاوت هایی از زمین تا آسمان با هم داشته باشند. دست بر قضا نمونه های تاریخی هم به ما همین رامی گوید. مثال: نوعِ مواجهه ی مغرب زمین با مشرق زمین و بلعکس، که روشن فکرانی چون علی شریعتی در این زمینه به اغراق در واقعیت تاریخی برخاسته اند. سوم این نوع مواجهه می تواند خطر قدرت (Power) را در پی داشته باشد؛ بدین گونه که تلاش نهایی معطوف می شود به گفت و گو با تمدن یا فرهنگی دیگر به منظور رام کردنِ رقیب یادشمن و یا مجاب کردنِ آن.اما اگر منظور این بیان ساده باشد که گفت و گوی درون فرهنگی خود روشی پسندیده است برای تمرین آزادی، مدارا و مدنیت و می تواند نتیجه ی نهایی آن متمایل شدنِ طرفِ مقابل به همین خصایص و خصایل باشد کاملاً درست است.
برای ورود ایرانیان به پروسه ی گفتگوی تمدنها چه ضرورت هایی وجود دارد؟
مجید اجرایی: اجازه بدهید دوباره یک تصحیح را پیش بکشم: مفهوم تمدن (Culture) شاید مفهومی رسا و گویا برای بیان مقصود نهایی ما نباشد. چنان که می دونیم جهان قدیم با تمدن های گوناگون اش شامل تمدن های بین النهرینی، سامی، ایرانی، هندی، خاور دور، سِلتی، آزتکی، یونانی، رومی و … شناخته می شد، آن هم شامل مجموعه یی از مظاهر مادی زندگانی و نهایتاً کیفیّات بیرونی زیستِ مدنی آنان بوده است که به تدریج مفهومی معرفتی، سیاسی و دولت وارانه به خود گرفت.اما برای جهان امروز و تفکر امروز اصولاً تمدن مفهومی کلاسیک و محدود است. اما ضرورت ها که من به دو دسته تقسیم شان می کنم یکی ضرورت های پیشینی و ساختی که در این مجموعه این موارد را می توان برشمرد:
یک) دگردیسی دردستگاه جهان شناسانه ی ما
دو) انقلاب در مفاهیم اساسی و اصولی اعتقادی ما. مفاهیم و مضامینی چون: انسان، ایمان، آیین، تقوا، کفر، رستگاری، خوشبختی، گمراهی، عدالت و …
سه) نگاه هم ذات پندارانه و افقی به انسان
چهار) باور به انسان منهای عقیده
پنج)نفی بینشهای جبرگرایانه و زروانیستی
شش) باز کردن دریچه های ذهنی و حسّی خود برای برخورد با مذاهب، مکاتب، قومیت ها و …
در دسته ی دوم ضرورت های پسینی یا ساختاری شاملِ
یک) وجود بسترهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی با ثبات، سالم و ایمن به لحاظ ایدئولوژیکی
دو) برنامه ریزی برای دست یابی به رفاه روانی
سه) دست یابی به الگوهای استاندارد و انسانی در تربیتِ خانوادگی
چهار) متحول شدن نظام آموزش و پرورش از بُن و بنیاد
پنج) تغییر شیوه ی زیست ایرانی از نظام تولیدی و اقتصادی تک منبعی که در تمام تاریخ ایران سبب ساز شکل گیری نوعی اخلاق، عقیده و باورهای مقلّد شده است تا مولّد.
شش) تبدیل شدن از شخصیت دولت ساخته به فردیتِ برساخته.
۴
گفت و گوی تمدّن ها یا فرهنگ ها؟
سیدقاسم یاحسینی
۱ـ جامعه شناسان و متفکران علوم اجتماعی و علوم انسانی بین «تمدّن» و «فرهنگ» تمایز قائل شده اند. اگر چه نمی توان به طور دقیق و صد در صد خط کشی شده تفاوت بین تمدن و فرهنگ را شرح داد و برشمرد، اما در یک نگرش کلی تمدن شکل مادی، ملموس و فیزیکی یک جامعه و فرهنگ محتوی معنوی، رفتاری و غیر مادی جامعه است. به عبارتی تسامح آمیز می توان تمدن را شکل سخت افزار و فرهنگ را شکل نرم افزار هر جامعه ای به شمار آورد. از این رو مثلاً ساختمان ها، خیابان ها، بازارها، کارخانه ها و پارک ها شکل تمدن هر جامعه و عقاید، آداب، اخلاق، رسوم و باورها، فرهنگ هر اجتماع و جمعی می باشند.
۲ـ معمولاً هر تمدنی در دل خود شامل چندین فرهنگ و صدها خرده فرهنگمی باشد. مثلاً «تمدن ایران زمین» دارای فرهنگ های کردی، فارس، عربی، گیلکی، بوشهری، شیرازی و … می باشد. و یا فرضاً در برازجان هر محله ای شامل خرده فرهنگ خاص خود می باشد کما اینکه خرده فرهنگ خِشَم پاپری ها یا خِشَم نجارها متفاوت است.
۳ـ تاریخ نشان داده که تجار و تجارت و سربازان و جنگ ها پیشگامان گفت و گوی بین التمدنی یا بین الفرهنگی هستند. تجار سیرافی مثلاً اسلام را به چین معرفی کردند و یا سربازان عرب دین مبین اسلام را به ایران آوردند. جنگ ها موجب می شوند ملت ها از هم شناخت پیدا کنند و با هم آشنا شوند. مثلاً تا قبل از حمله آمریکا به افغانستان تعداد کسانی که حتی نام زندان گانتانامو را شنیده بودند بسیار کم بود، اما امروزه اغلب مردم می دانند این مکانِ جغرافیایی کجا قرار دارد. چنین است زندان ابوغریب و …بنابراین جنگ فی نفسه باعث گفت و گوی تمدن ها است.
۴ـ اما موضوع مهمی که باید به لحاظ جامعه شناسی به آن پرداخت این است که معمولاً گفت و گوها بین فرهنگ ها صورت می گیرد و به تمدن ها می رسد. یعنی اول این فرهنگ ها است که با هم وارد مفاهمه و گفت و گو می شوند و نهایتاً تمدن ها با یکدیگر دیالوگ می کنند. مثلاً برخورد دو تاجر این فرهنگ تجاری و دو عالم، فرهنگ علمی است که وارد گفت و گو می شوند.
وقتی این تعامل پیش رفت، تمدن هابه طور کلان وارد مبادله با یکدیگر می شوند.
۵ـ ما موظفیم تز گفت و گوی تمدن های آقای خاتمی را با تحقیقات محلی و ملی و فراملی غنی کنیم و برای آن مستندات فلسفی، فقهی، کلامی، تاریخی و عقلی بیابیم. کارنامه ما در این باب چقدر پربار است؟
۵
نگاهی حقوقی به گفتگوی تمدنها
حقوق بین الملل به مثابه حامل و بازوی اجرایی گفتگوی تمدنها
علی دارایی
حقوق بین الملل به مثابه حامل و بازوی اجرایی گفتگوی تمدنها
۶
کتاب شناسی «گفت و گوی تمدنها»
تدوین: انجمن هامون ایران
ـ خاتمی، محمّد. گفتگوی تمدنها. تهران. طرح نو. ۱۳۸۳
۷
معرفی کتاب: موانع نشانه شناختی گفتوگوی تمدنها
موانع نشانه شناختی گفتوگوی تمدنها / جهانگیر معینی علمداری / نشر هرمس و مرکز بینالمللی گفتوگوی تمدنها۱۳۸۰/ نشر هرمس
مسئله این نیست که جهان به تمدنهای گوناگون تقسیم شدهاست، زیرا چنین تمدن هایی واقعا وجود دارند. مسئله این است که این تقسیم بندیها برجسته شوند و دستاویز رقابتهای تعرض آمیز قرار گیرند.
۸
گفت وگو به مثابه ی آزادی
مطالعات فرهنگی بر کارکرد گفت وگو در جامعه
اسماعیل حسام مقدم
تغییر یک عامل در محیط موجب بروز تغییراتی در دیگر اجزای موجود در آن می شود، در نتیجه همه ی عوامل موجود، به تراز بالاتری از پیچیدگی زیستی ارتقا پیدا می کنند. محیط، خود یک سیستم باز است که هر تغییری در قسمتی از آن، موجب تغییراتی تطبیقی دیگر عوامل آن خواهد شد. حال اگر روابط بین دولت ـ ملت ها یا فرهنگ ها یا تمدن ها را به مثابه ی محیطی از کنش و واکنش های همبسته متصور شویم، بازآفرینی برخی مفاهیم در این پیوندها، موجد ظرفیت های جدیدی برای ارتباط و پیوستگی درون سیستم می گردد. وسعت و ظرفیت ارتباطات فراملّی به گونه ای است که می تواند با شرایط جدید، الگوهای رفتاری و هنجارهای جدید را تجویز نماید. میزان اعتبار یک مفهوم بستگی به توانایی آن در ایجاد تطابق با دیگر متغیرهای سیستم و در نهایت با کل سیستم دارد. اگر متغیر جدید نتواند با سیستم تطابق حاصل کند، سطح کلان مجدداً به وضع قبل باز خواهد گشت وروندحفظ وضع موجود طی خواهد شد. در عین حال «گفتگوی تمدنها» یک اندیشه است و اندیشه نیز پیش زمینه ای برای پدید آمدن یک مفهوم در سطح کلان آن می باشد. اندیشه، سطحی انتزاعی از یک واقعیت دور است که هنوز چارچوبه ی تجربی برای خود ایجاد ننموده است. این نخستین ضعف «گفتگوی تمدنها» در وضعیت کنونی می باشد که هنوز در درون خود ساختاری عملی و تئوریک تعریف ننموده است، زیرا روابط بین الملل براساس تجسّم ها و تصورها پایه ریزی نمی گردد بلکه انسجام خود را از سیستم های تعریف شده و ساختارهای تبیین شده به دست می آورد. این کوتاه نوشته در پی بسط و گسترش اندیشه ی گفتگوی تمدنهاست که بر این باور است که در گسترش و فربگی یک اندیشه، خود ضرورت و توانایی آن را در درازمدت ایجاد می کند که به یک مفهوم در پیوند بین ارگانیسم ها بدل گردد.
۹ کثرت گرایی، پیام آور صلح خلیل موحد
«موسی به دین خود، عیسی به دین خود»،« هرکسی تو قبر خودش می خوابد» این دو ضربالمثل که پیشینهای طولانی در فرهنگ مردمان بوشهر- و شاید دیگر مردمان- و محاورات(گفت و گو ها) روزانهی آنان دارد؛ بیانگر باور نظری این سنخ از آدمیان به کثرتگرایی(pluralism) مذهبی است. افزون بر این، کاربرد گزارههای یادشده را میتوان نمودی شگرف از آیین رواداری، صلح خواهی و خشونتگریزی حاملان این اندیشه به شمار آورد. در جملات پیش گفته، از یک سو غیریت دینی ومناسکی به رسمیت شناخته شده و از دگر سو اذعان میشود که هرکس بار مسئولیت خود را بر دوش می کشد. پنداشت تئوریک به عبارت های زبرین و التزام عملی به آن ادعاها، واجد این توانمندی است که جوامع انسانی را از آفات گاه ویرانگر مولود سرککشی خودسرانه به عرصهی خصوصی( نگرش ها و بینش ها، مناسک و سبک های زندگی دینی و غیردینی) دیگران پاک کرده و در این حوزه، زندگی مسالمتآمیز و عاری از حقکشی را برای بشریت به ارمغان آورد. در جهان کنونی و عصر مدرن نیز به سان گذشتهی دراز دوران پیشامدرن، کثرت نظرگاههای انسان شناسی و جهان شناسی، تفاوت انگارههای کلان دینی ، رنگارنگی احکام و مقررات مذهبی، گونهگونی آیین ها و مناسک و تنوع شیوه های زندگی مردمان، نه فقط واقعیتی انکارناپذیر است؛ بلکه تجربه های انضمامی دیروز و امروز تاریخ پرماجرای بشری نیز به مثابهی معلمی هوشمند به همگان می آموزد که تلاش زورمدارانه و ستمکارانه برای همانندسازی عقیدتی،سیاسی، روشی و زیستی مردمان و برپایی نظمی تکصدایی نیز محکوم به نامرادی و نمونهی آب در هاون کوبیدن است. بنابراین، پذیرش انفسی(ذهنی) واقعیت تکثر و تضاد در جغرافیای فرهنگی، اندیشگی، سیاسی و آیینی انسان ها و تعهد به الزامات آفاقی( عینی) این امر مُحصَّل(واقعی و خارجی)؛ یعنی، به رسمیت شناختن رفتاری و کرداری حقوق فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دیگران در مقیاس ملی و بینالمللی، به قطع بهترین و کاراترین راهکار برای فرار از تنازعات فرسایشی و کور و پایان دادن به نبردهای خانمانسوز داخلی و خارجی، و استقرار مناسباتی آزادانه، عادلانه و شادمانه میان دولت- ملت، ملت-ملت و دولت- دولت است. البته شایان یادآوری است که هرگاه از اعتراف به موجودیت ناهمرنگی در میان انسان ها و نیز نامداخلهگری در قلمرو فردی اشخاص سخن رفته و پاسداری از مرزهای آن را یکی از عوامل خلق و نیز ثبات زیست برهنه از جنگ سرد و گرم میان انسان ها می پنداریم، نخست،منظور این نیست که انسانهای پیشین، حال و پسین، تمام قد در کثرت غوطهوراند و دارای هیچ ایده، آرزو، هدف و روش مشترکی نیستند؛ زیرا همانگونه که کثرت، امر حقیقی است، وحدت نیز پدیدهای حقیقی است و اگر بخواهیم به زبان فلسفه حرف بزنیم، عالَم انسانی نیز نظیر جهان طبیعی، محل نشو و نمای «وحدت در کثرت و کثرت در وحدت» است. همسانی انسان ها علاوه بر نیازهای غریزی، بیشتر در میدان اخلاق نمود می یابد. دوم، این که به معنی تأیید عقلانی و برهانی همه ی گزاره ها و بایدها و نبایدهای مندرج در تمام جهانبینیها و ایدئولوژیها و یا استحکام استدلالی تمام مدعیات درشت و ریز آن ها نیست؛ و یا این که توصیف و تحلیل و یا حتی نقد این افکار و کنش ها به طور مطلق ممنوع بوده و حق اظهار نظر سلبی نیز منتفی است؛ سوم، هم چنین فرمان این نیست که اهالی اندیشه، چه خداباوران و چه خدا ناباوران، دیدگاههای خود را در باب خدا، جهان، انسان و شکل و شمایل زیست او مسکوت نهاده و کالاهای معرفتی،اجتماعی و سیاسی خود را در بازار مکاره اندیشهها عرضه نکنند؛ بلکه خروجی مفهومی و مصداقی نگاه واقعگرایانه(realistically) به کثرت و چندرنگی مستقر در گیتی انسان ها و زوال ناپذیری آن، حاوی این آموزهی والا و شکوهمند است که هیچ فرد، جماعت، نظام سیاسی و یا دین و مذهبی، حق ندارد و نباید با خودمطلق پنداری و تاخت و تاز و کاربست داغ و درفش، انگاره ها و سلوک زندگی خود را بر دگران بار نماید و از این طریق در شیپور خشونت بدمد و میان مردمان گودال خودی و غیرخودی حفر کند و آرامش ذهنی و عینی دگراندیشان را بدرد و جان و مال و حیثیت و شرف خلق را به توبره کشد و حبس و شکنجه درمانی و گرسنه سازی وکشتار مخالفان و منتقدان را پیشهی خود سازد و آتش فشان جنگ را شعله ور کرده و با دفن آزادی و عدالت، جهان را پربلا سازد. زیستگاه کنونی ما اما هزاران سال است که تحت سیطرهی دیکتاتوری های آدم فروش و تاراجگر و مبارزهی درون مرزی ناخدایان استبداد با خدایان آزادی و نیز جنگ های برون مرزی سلطه جویانه و خانمان برانداز می باشد. دستآورد این فزونخواهیهای ناعادلانه ، کینهورزیهای بی پایان و شرارتهای مرگبار برخی از اصحاب قدرت و ثروت و نیز فعال شدن روزافزون بنیادگرایان قشری و خشونتپرست، که پیامی جز تباهی و نیستی برای آدمیان ندارند، آسایش گیتی را از جسم وجان بخشهای از بشریت ربوده و جهان ما را به جایگاهی ترسناکتر از دوزخ تبدیل کردهاند.در این شرایط که از منجنیق فلک خودکامگی و تحجر و واپسگرایی بر سر انسانهای زیر ساطور بیداد، سنگ فتنه میبارد، مسئولیت تاریخی مردمان آگاه، آزاد و متعهد به آرمان های انسانی است که در پهنهی هستی و در چارچوب ظرفیتهای ذهنی و سرمایههای عینی خود، طرحی نو درانداخته، هم چنان ساز آزادی و دادگری بنوازند و نغمهی صلح و آشتی سر دهند و ارباب ظلم و خشونت و جنگ تجاوزکارانه را انذار کنند؛ تا روزی و روزگاری فرشتهی آزادی، داد،رواداری و صلح بر اهریمن استبداد، بیداد، خشونت و جنگ ناعادلانه پیروز شود.
۱۰ نظریه گفتگوی تمدنها، طرحی که عقیم بود سیروس بنه گزی
پس از فروپاشی بلوک شرق وافول ابهت نظام کمونیستی جهان وطنی شوروی نظریات مختلفی در مورد آینده سیاسی جهان عرضه شد که به ترتیب نظریه پایان تاریخ فکویاما که معتقد بود با فروپاشی کمونیسم و شکست نظام سوسیالیستی در ارائه جهانی بهتر برای انسانها ، لیبرال دمکراسی شکل نهایی حکومت در جوامع بشری است و نظریه برخورد تمدنهای ساموئل هانتیگتون که معتقد بود نبرد اینده جهان نبرد بین تمدنها و کانون اصلی آن در آینده برخورد بین تمدن غرب و اتحاد جوامع کنفوسیوسی شرق آسیا و جهان اسلام خواهد بود . نظریه گفتگوی تمدنها هم از سوی محمد خاتمی رییس جمهور وقت ایران در پاسخ به نظریه برخورد تمدنها در سازمان ملل عرضه شد و برخلاف دو نظریه سابق که بر اساس تحلیل عمیق ارائه گردیده بود نظریه گفتگوی تمدنها در حد یک دکترین باقی ماند و به نظر میرسد در جهان پر از مناقشه کنونی به کنار نهاده شد.
*با نگاهی به کتاب گفتگوی تمدنها ترجمه مجتبی امیری
۱۱ گفتمان برخاسته از تاریخ علی آتشی
“بزرگترین اختراع افلاطون، اختراع فحش بود. چرا که دست کم با پیدایش فحاشی و دشنام، کشتار و حذف فیزیکی انسانها به طرز چشمگیری رو به کاستی نهاد.” این سخن حکمت آموز را دکتر باستانی پاریزی، پس از عمری تورق میان متون تاریخ و در مجموعه گفتارهای “در شهر نی سواران” بیان کرد. آنچه مسلم است از لابلای برگ های تاریخ جز جنگ های ویرانگر، نسل کشی های قبایلی و کشتارهای فجیع مذهبی چیزی دیگر به چشم نمی آید و به ندرت می توان به گفتگوی بشر دوستانه و انسان محور میان فرهنگ ها و تمدن های تاریخی اشاره کرد. تاریخ انباشته است از رهبران متورمی که خود و کیش شان را قطب عالم خلقت می دیده اند و جنگ¬سالارانی که که تصور می کرده اند با حاکمیت فرهنگ شان قادرند به گونه ای برق آسا و یک شبه، نسخه ای نجات بخش برای بشر بپیچند. اما ماحصل این طرز فکر، میلیون ها انسان بی گناهی بود که قربانی تخیل جنگجویان شد و روی دست تاریخ باقی ماند.
۱۲
من خواب دیده ام! گزارشی از یک واژه؛ واژه ی “صلح” اسماعیل حسام مقدم
یک. واژه ها در زندگی اجتماعی شکل گرفته اند تا واقعیت های موجود را بازتاب دهند. اندازه جهان هر شخصی یا قومی یا ملتی به اندازه واژه هایی هست که برای توصیف جهان توانسته اند بیافربنند. من در عجبم که این انسان، واژه ای با عنوان “صلح” را برای کدام واقعیت اجتماعی ساخته است؟! شاید این واژه در این جهان از همان جایی ساخته شده که مارتین لوتر کینگ؛ رهبر جنبش حقوق مدنی سیاهپوستان در آمریکا می گفت: “من خواب دیده ام!” چه بسا این واژه از درون تخیل بشر و یا شاید توهم او برآمده باشد.
۱۳ گام معلق لک لک تاملی بر ایده ی گفت و گوی تمدن ها مهدیه امیری
در جهان متکثر و چندوجهی کنونی، بحران ها و مشکلات مشترک زیادی در بین تمامی ملت ها با هر نگرش و سیره ای وجود دارد. این گستردگی در کلماتی مانند عدالت و ظلم، اعتدال و افراطی گری، آزادی و بردگی و بین مسالمت و خشونت می باشد. این دردهای مشترک در هر ملت با هر نوع تنوع فرهنگی، می تواند زمینه ساز همکاری، دوستی و هم بستگی میان گروههای متعدد و راهی جهت جمع کردن گروه های متکثر در یک اشتراک تمدنی باشد. اشتراکی که هابرماس با طرح منظومه ای از مفاهیم از قبیل “زیست جهان”،”عرصه ی عمومی و خصوصی”، علایق انسانی” و…. چهارچوب ها و بسترهای مناسبی را جهت بحث پیرامون گفت و گوی اجتماعی و جهانی پدید می آورد. از جمله مهم ترین مفاهیم اساسی هابرماس “زیست جهان” می باشد. زیست جهانی که هابرماس در آن همواره تلاش داردآن را به عنوان مفهومی در جهت اثبات و امکان گفت و گو مطرح کند. زیست جهان در روایت هابرماسی در واقع زیر لایه ای است که تمام کنش های ارتباطی در آن جای گرفته است. به عبارت دیگر افقی است که اعمال ارتباطی و ذهنی ما در آن حرکت می کنند. زیست جهان پس زمینه ای از مبانی مشترک است که تعامل نمادین و معمولی را ممکن می سازد. به عقیده هابرماس کافی نیست که هر فرد جداگانه برای خود بیندیشد که آیا می تواند با هنجاری موافقت کند یا نه. آنچه لازم است فرایند واقعی مناظره است. پس آنچه دموکراسی را برتر از دیگر رقبای ایدئولوژیک خود قرار داده، همانا اعتقاد به “زیست جهان گفت وگو” است که از فرایند یادگیری مشترک جدا نیست. هابرماس با به کار بردن واژه “منطق دیالوگ”، تصویر جدیدی از گفت وگو در عرصه های اجتماعی و سیاسی ارائه داده است. او از هر چه بخواهد به صورت “مونولوگ” با مسایل و مشکلات جهانی مواجه شود فاصله می گیرد و بر “زیست جهان گفتمانی” اصرار می ورزد. از آنجا که اندیشه هابرماس گفت وگو است، لذا می توان وجهه نظری او را در فلسفه، سیاست و جامعه شناسی با ایده “گفت وگوی تمدن ها” هم سو و هم پیوند یافت.
ایده ی گفت و گوی تمدن ها؛ مرزی وسیع تر از فرهنگ دارد. این ایده، تمامی تمدن ها را وا می دارد که در صحنه ی گفت و گو، تمامی فرهنگ ها با یکدیگر درآمیزند و به جای یک تمدن با چندین فرهنگ، تمامی تمدنها با تمامی فرهنگ های متفاوت در کنار یکدیگر قرار گیرند و با استفاده از زبان جهت رسیدن به تفاهم، با یکدیگر دیالوگ و گفت و گو کنند. با توجه به تمدنی و فرهنگی بودن نظریه ی گفتگوی تمدنها است که ضرورت و مطرح کردن مساله ی دیالوگ و گفت و گو آشکار می شود. دیالوگی که در جهان کنونی، گام های معلق خود را طی می کند و جای خود را به خشونت، جنگ،کشتار، سلاح های شیمیایی، فقر و… داده و همچنان جایگاهی در بین برخی دولت ها ندارد.
در زمان کنونی، با توجه به جنگ ها، خشونت ها، ستیز های فرقه ای و کشتارهای قومی و طایفه ای و…. ضرورت وجود گفت و گوی تمدن ها را بیش از پیش آشکار می کند. ضرورتی که همواره می طلبد تمامی تمدن ها، هر چه بیشتر قلمروهای متکثر فرهنگی خود را به یک چشم انداز خاص متمرکز نمایند تا در جریان گفت وگوی تمدنها امکان برخورداری از بیشترین سهم ممکن در ساماندهی به هنجارها و چالش های موجود در سطح جهانی امکان پذیر باشد.
زیستن در جهان متکثر کنونی که دارای هویت های متنوع فرهنگی می باشد؛ گفت و گوی تمدن ها و روابط فرهنگی می تواند ضمانتی جهت بقا و گسترش صلح و دوستی باشد. گفت و گوی تمدن ها؛ تنها راهکاری که از طریق آن می توان بی عدالتی، ظلم و جور را مهار کرد و صلح و دوستی را در سطح بین المللی گسترش داد.
