غلامرضا شبانکاره: عصرانه ی فرهنگی هامون به پله ی چهلم رسید. عصرانه ی هامون که به صورت هفتگی و به همت «انجمن هامون ایران» در محل دفتر هفته نامه اتحاد جنوب برگزار می شود، سه شنبه ۲ اردی بهشت ماه ۹۲ موضوع نشست خود را به «آسیب شناسی نظام آموزش و پرورش ایران » اختصاص داد. ارایه ی این نشست به عهده ی محمد عابدی، معاون سابق اداره آموزش و پرورش شهرستان دشتستان، عضو گروه بیست و عضو جامعه کنشگران مدنی برازجان بود. موضوع آموزش و پرورش و نظام آموزشی ایران، همواره یکی از مباحث و آسیب شناسی های جدی در نشست های عصرانه ی فرهنگی هامون می باشد، که در اکثر موضوعات عصرانه ی فرهنگی هامون بحث ها به آن وارد می شود. لذا از آنجایی که نقش آموزش و پرورش بر روند اجتماعی / سیاسی / اقتصادی و فرهنگی جامعه بسیار پررنگ است، یکی دیگر از نشست های عصرانه ی هامون به این بحث پُردامنه اختصاص یافت.
محمد عابدی در صحبت های خود گفت: « آموزش و پرورش به عنوان اساس و پایه تعلیم و تربیت مطرح است، از این رو هرگونه تصمیم گیری که در وضعیت تعلیم و تربیت موثر باشد بایستی نگاه ویژه ای به آموزش و پرورش داشته باشد. بنابراین با توجه به وقوع پدیده جهانی شدن و تاثیر آن بر آموزش – اقتصاد – سیاست و نظام حاکم بر خانواده می بایست در تدوین کتب درسی و سایت های الکترونیکی دقت لازم را داشته و با ایجاد تغییر در نگرش و روش معلمان و به روز کردن مواد آموزشی فرایند تعلیم و تربیت را به دلخواه تغییر دهیم.»
وی در ادامه افزود: « تعلیم و تربیت فرایندی است که از نقطه آغاز می شود از آن به بعد در هر شرایطی که این امر مورد غفلت واقع شود با مسیر آن انحرافی صورت گیرد تاثیر جبران ناپذیری بر شکل گیری این نظام خواهد داشت.»
وی گفت: « در اینجا به آسیب هائی که نظام آموزش و پرورش را تهدید می کند اشاره می کنم مواردی را تیتروار و تعدادی را با توضیحات مختصر بیان می کنم.
محمد عابدی؛ مسئول امور آموزش در جامعه کنشگران مدنی برازجان، کم انگیزه شدن پسران در امر آموزش، سیاست زدگی، سیستمی عمل نکردن و تصمیم گیری های لحظه ای، حافظه محوری به جای مفهوم محوری، کلاس های معلم محور و عدم جایگاه مناسب دانش آموز محوری در مدارس، فارغ شدن مدرسه از برانگیختن حس احترام شاگرد نسبت به معلم و مدرسه،کم شدن انگیزه خدمتی و تقاضا برای بازنشستگی پیش از موعد، استفاده ابزاری از دانش آموزان، گم شدن هدف تعلیم و تربیت در میان انبوه فعالیت ها از آسیب های جدی آموزش و پرورش دانست. وی در ادامه مشکلاتی هم چون عدم جذابیت شغل معلمی برای فارغ التحصیلان ممتاز مدارس و دانشگاهها، عدم ورود نیروهای نخبه و خلاق در نظام آموزش و پرورش، عدم توجه لازم به تربیت دینی (تاریخ و جغرافیای دین مدنظر نیست، غفلت از پرورش استعدادهای هنری و نگارشی در مدرسه، کوتاهی در رشد عادت مطالعه و تحقیق و پژوهش را از آسیب های دیگر نظام آموزش و پرورش ایران برشمرد.
این فعال فرهنگی در ادامه سرفصل هر یک از آسیب های پیش رو نظام آموزش و پرورش ایران که پیشتر بدان اشاره کرده بود، مفصل تر مورد نقد و بررسی قرار داد.
– تسلط فرزندان بر والدین
به دلیل ضعف بنیان خانواده رابطه فرزندان با والدین در حال گسستن است جهشی که در تغییر دیدگاه فرزندان نسبت به خانواده و زندگی به وجود آمده آینده بسیار نامطمئنی را برای خانواده ها ترسیم می کند. پدر و مادر که تا دیروز به عنوان الگو شناخته می شدند امروز تنها به عنوان نان آور خانواده ایفای نقش می کنند کلام آنان از نفوذ چندانی برخوردار نیست . بنابراین قطب اساسی تعلیم وتربیت تقریبا از چرخه آموزش و پرورش حذف گردیده است.
۲- کم شدن انگیزه تحصیل پسران
یکی از مصیبتهایی که دامن آموزش و پرورش را گرفته و در آینده نزدیک تاثیر آن بیشتر خواهد شد انتقال استرس توسط مدیر و معلم، والدین و رسانه های ارتباط جمعی به کوچکترهاست که موجب شده دانش آموزان در خانه و مدرسه آینده خود را تیره ببینند. خصوصا وقتی با هزار و یک دلیل برای آنان ثابت می کنند نتیجه کسب مدرک (در حال) بیکاری خواهد بود (در آینده) و نیز تعریف و تمجید می شود از کسانیکه به پول های باد آورده دسترسی پیدا کرده و یک شبه ره صد ساله را پیموده اند.
۳- سیاست زدگی
آموزش و پرورش مانند درختیست که بر بالای تپه ای قرار گرفته هر تند بادی از هر طرف وزید شاخه ای از آن را می شکند. سالهاست که سیاستمداران ، نه برای ترقی که برای رای آموزش و پرورشی ها سرمایه گذاری می کنند هر چند نتیجه غلط گرفته اند لکن هر دوره پیش از دوره پیش به آن توجه داشته اند آن هم با این ادعا که قصد بهینه سازی را دارند. جالب اینجاست معایبی را برای قبلی ها می شمارند که بعدیها برای آنان و این روند سالهاست که نه تنها شاخ و برگ آموزش و پرورش را شکسته بلکه ریشه آن را کاملا سست کرده است. البته تغییرات اساسی در سازمانهائیکه، در عملکر د به مرده متحرکی تبدیل شده اند بسیار ضروریست لکن نحوه گزینش نیروها به گونه ای بوده که هیچوقت این اشکالات مرتفع نشده و نقطه پایانی هم برای آن متصور نیست. امید است این دوره با سنت شکنی در انتخاب نیروها دقت لازم شود.
در اینجا اسماعیل حسام مقدم به بحثی در نظام آموزشی پرداخت که به تمایز بین سیاستگذاری آموزشی و آموزش سیاسی اشاره داشت. ایشان در تکمیل صحبتهای محمد عابدی این چنین افزود که در نظام ها و سیستم های کارآمد دولتی؛ گونه ای سیاستگذاری آموزشی باید وجود داشته باشد که مبتنی بر آن بتوان برنامه های کلان و بلندمدت را راهبری نمود اما در نظام های ناکارآمد دولتی آن چه که همواره باعث آسیب به نظام آموزشی می شود، آموزش سیاسی و ایدئولوژیک هست که همه چیز را برای کوتاه مدت و براساس منافع حزبی یا گروهی تعریف می کند. به زعم حسام مقدم پرداختن به سیاست آموزشی بسیار امر مهم و حیاتی برای توسعه و رشد پایدار در اجتماع می باشد.
۴- کتب درسی
در حال حاضر کتاب به عنوان مهمترین وسیله آموزشی برای معلم ، دانش آموز و خانواده نقش اصلی را بازی می کند تا آنجا که دانستنی های پایه دانش آموزان از طریق کتب درسی به آنان منتقل می شود.هر چند تلاشهای وافری برای به روزرسانی کتب درسی شده است اما ضعف تالیف و محتوا در پاره ای از کتب درسی نتوانسته است شوق و رغبت دانش آموزان را برانگیخته و رضایت خاطر معلمان را جلب کند.
۵- سیستمی عمل نکردن نظام آموزش و پرورش ایران
تصمیم گیری های لحظه ای ممکن است در کارهائیکه عمر مفید دارند قابل توجیه باشد اما در آموزش و پرورش جز زیان نتیجه ای دیگر نخواهد داشت. انجام تغییرات (اساسی) و (بنیادین) اعم از نظام آموزشی و نظام نمره دهی و در نتیجه برگشت به دهه (۴۰) حکایت از آن دارد که مسئولین تعلیم وتربیت قبل از توجه به نتایج تحقیقات به نظرات شخصی خود متوسل شده و هر بار سعی کرده اند نظام مورد تائید خود را بر دولت و فرهنگیان تحمیل کنند. عابدی، تبدیل نظام قدیم به سالی – واحدی و هم چنین اعمال سیستم ۳-۳-۵ رو از تصمیمات لحظه ای در نظام آموزش و پرورش بر شمرد.
۶- حافظه محوری به جای مفهوم محوری
آنچه می گویم اشکال بر کلیات نظام آموزشی است. آموزشی که نتیجه آن کسب مدرک عالی است، اما این نمرات نشات گرفته از آموخته هایی است که فقط تا روز امتحان کاربرد دارند. بعد از امتحان بخش وسیعی از این یادگیری به فراموشی سپرده می شود. از آن بدتر کسانی که نمره بیست می گیرند اغلب در عملکرد به کمتر از نصف آن آموخته ها دسترسی دارند. این موضوع هم در مدارس و هم در دانشگاه ها صادق است.
در این جا حسین پاپری به بیان این نکته پرداخت که این آسیب چه بسا بزرگترین آسیبی باشد که بتوان بر نظام آموزشی در ایران وارد دانست. ایشان در تکمیل صحبتهای محمد عابدی به ایجاد ساختاری در نظام آموزشی اشاره نمود که همه چیز برآمده از خلاقیت دانش آموزان باشد.
۷- کلاس های معلم محور
وجود کلاس های معلم محور یکی از آسیب های نظام آموزشی است. در این کلاس ها به دلیل غیرفعال بودن دانش آموزان معمولن برخوردهای زیادی بین دانش آموزان مستعد و بعضی معلمان صورت می گیرد اگر بتوانیم دانش آموزان را فعال کرده و از اطلاعات آنان در کلاس استفاده کنیم هم یادگیری را تسهیل کرده ایم و هم ذهن دانش آموزان با استعداد را به نفع کلاس به کار گرفته ایم.»
بعد از صحبت های عابدی، حضار نقد و نظرات انتقادی خود را از سیستم آموزش و پرورش ابراز داشتند. مجید عوض فرد، هنرمند و فعال فرهنگی در نقد نظام آموزش و پرورش گفت: «سیستم آموزش و پرورش یک سیستم ایدئولوژیک است و فضای بسته ی فرهنگی / اجتماعی دارد. و این فضای بسته مانع از ورود نیروهای خلاق و مبتکر، نیروهای نخبه و روشنفکری می شود.» وی در ادامه افزود: «حتا سیستم آموزش و پرورش در استخدام نیروها هم معیار مناسبی ندارد و شفافیت و اطلاع رسانی مناسبی صورت نمی گیرد.»
رضا شبانکاره، نیز ضمن تایید صحبت های مجید عوض فرد در باب فضای بسته ی آموزش و پرورش افزود: «آموزش و پرورش با تعداد بسیاری از کودکان، نوجوانان و جوانان را که تحت پوشش خود قرار داده است، و بسیاری از انسان ها بخش زیادی از عمر خود را در آن سپری می کنند، برای رشد تعالی سرمایه های اجتماعی مناسبی هستند که می شود آموزه های اجتماعی فراوانی به آنها ارایه داد. از آنجا که بسیاری از مهارت های مدنی و اجتماعی در مدارس و سیاست گذاری های آموزش و پرورش صورت نمی گیرد، لازم است از نیروهای نخبه، فعال مدنی و تشکل های غیردولتی (NGO) در اجرای برنامه های آموزشی و مهارتی استفاده کرد.» وی در ادامه خاطرنشان کرد: «البته این مهم نیازمند گشوده شدن درها و دریچه های آموزش و پرورش به روی نیروهای مدنی و تشکل های غیردولتی است. وی در پرسشی از عابدی پرسید به عنوان شخصی که سالها در آن مجموعه فعال بوده اید چه گونه می توان دریچه های آموزش و پرورش را بر روی فعالین مدنی و نیروهای خلاق گشود؟» عابدی نیز گفت: «من چون سال هاست دیگر کارمند رسمی آموزش و پرورش نیستم، نمی دانم وضعیت استخدام و ورود نیروهای استخدامی آن ها چه گونه و به شکل است. اما نقد من بیشتر به خود نیروهای نخبه است که تمایلی به رو آوردن به آموزش و پرورش ندارند. حتا یکی از موارد آسیب زای آموزش و پرورش را که شمردم، بحث عدم جذابیت شغل معلمی نزد فارغ التحصیلان ممتاز مدارس و دانشگاه ها بود»
شبانکاره و عوض فرد از پاسخ عابدی قانع نشدند و شبانکاره از تجربه ی مدنی خود در سال ۱۳۸۳ صحبت کرد و گفت: ما یک تشکل غیردولتی را راه اندازی کرده بودیم و با اینکه فرمانداری هم پشتیبان ما بود، اما در طرحی که به آموزش و پرورش مبنی بر اهدا کتاب به دانش آموزان مدارس و حضور در کلاس های آنها برای توضیح بر اهمیت کتابخوانی ارایه داده بودیم، نه تنها استقبال نکردند، بل که با نماینده اول دولت در شهرستان برای حضور فعالین مدنی در مدارس اختلاف داشتند و به گونه یی با این مقوله نگاه امنیتی / سیاسی داشتند.»
اسماعیل حسام مقدم – کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی، سیستم نظام اموزشی ایران را تک ساحتی و مونیستی (تک بعدی) دانست. وی در ادامه گفت: «که در این نظام آموزشی هرگز نمی توان به گونه های فرهنگی و اجتماعی مختلف ارزش نهاد و مثلن کلاسهای دانش آموز-محور ایجاد نمود چراکه در آن صورت چگونه می تواند نظام آموزشی ایدئولوژیک نظرهای دیگری را نیز در کنار خود تحمل نماید.» ایشان ادامه دادند که نظام آموزشی موازی که به وسیله نهادهای مدنی می تواند شکل بگیرد بهترین امکانی هست که برای نظام آموزشی ایران می توان در نظر گرفت که با این راهبرد، بتوان آن نوع آموزش هایی که به دلیل محدودیت ایدئولوژیک و تخصصی در نظام آموزشی به وجود آمده، رفع شود.
عباس پرنیانی نیز، اعمال آموزه های خشونت آمیز در مدارس را یکی از آسیب های جدی نظام آموزشی در ایران دانست.
محمد آقایان حسینی در ادامه بحث ها نیز به امکان اقتصادی حضور خلاقانه معلمان در نظام آموزشی اشاره نمود و اهمیت مساله اقتصادی را در تحولات خلاقانه نظام آموزشی گوشزد شد.
چهل و یکمین عصرانه فرهنگی هامون، روز سه شنبه مورخه ی ۹ اردی بهشت ماه به بهانه ی روز ملی شوراهای شهر و روستا، اختصاص به «آسیب شناسی تجربه زیسته در شورای شهر» با ارایه ی دکتر امان الله شجاعی؛ دکترای علوم سیاسی و عضو دور سوم شورای شهر بوشهر و همچنین رییس پژوهشکده شورا دارد. این نشست راس ساعت ۱۸ در سالن اجتماعات انجمن سینمای جوان برازجان واقع در بلوار فرهنگیان رو به روی پارک لاله برگزار می شود. حضور همه ی علاقمندان در این نشست آزاد می باشد.
