در مورد مقوله جامعه مدنی تعاریف متعدد و با مفاهیم زیادی وجود دارد که گاهی حس می شود گستردگی بحث اصل موضوع را منحرف می کند و شاید نقض غرض حاصل آن شود. مُدُن جمع شهرهاست و جمع مدینه (شهر). وقتی بحث جامعه مدنی به میان می آید انسان به یاد مدینه فاضله ارسطو می افتد و در این میان ناگهان معنی واژه جای خود را به قانون و یا «تمدن» می دهد یعنی شهری با قوانین وزین و تمدنی فرهنگی و انسانی. خوب بیاد دارم وقتی سید محمد خاتمی دانشمند فرهیخته و بانی گفتگوی تمدن ها و جامعه مدنی این ایده و واژه را وارد ادبیات و فرهنگ سیاسی ایران کرد، آنقدر از جوانب اندیشان مورد فشار و تنگنا قرار گرفت که مجبور شد برای کاهش فشارها و تهمت ها و انگ ها و انسدادها به واژه مردم سالاری، پسوند «دینی» بیفزاید و جامعه مدنی را به «مدینه النبی» تعریف کند!!! وگرنه خداوند به نص صریح فرموده: لا اِکراهَ فیِ الدّین و به بندگانش آنقدر لطف و رحمت و مغفرت عطا فرموده که او را در تعیین سلوک خویش مخیّر کرده و این حقیقت در اصل ۵۶ قانون اساسی نیز تبلور یافته و یکی از اصول ممتاز قانون اساسی است که انسان را از قیود هر جنبنده زنده ای می رهانیده و مستقل می کند.
