آبخیزداری و توصیه‌های کلی جهت تامین آب شرب مورد نیاز روستاها

آبخیزداری و توصیه‌های کلی جهت تامین آب شرب مورد نیاز روستاها

نادر جلالی[۱]،
سید ابوالفضل میرقاسمی[۲]

تغییر اقلیم، خشکسالی، تخریب محیط زیست و منابع طبیعی (تخریب جنگلها و مراتع در بالادست حوزه‌های آبخیز و در نتیجه کاهش نفوذ آب در لایه‌های خاک و بروز فرسایش خاک، سیلاب، زمین لغزش و …)، از یک طرف و افزایش جمعیت، ارتقای سطح بهداشت عمومی، تغییر الگوی مصرف، آلودگی منابع آب، پایین بودن سطح بهره وری (اتلاف آب در شبکه‌های انتقال و توزیع آب و نیز در مزارع و باغات) و ضعیف شدن سرمایه اجتماعی (بی اعتمادی، ضعف روحیه همدلی، مسئولیت پذیری و مشارکت) از طرف دیگر، سبب بروز برداشت‌های بی رویه از منابع آب و به تبع آن کاهش ذخایر آبی قابل دسترس، بروز تنش‌های آبی در سطح جهان و بخش‌های وسیعی از ایران شده است.

به تدریج، نیاز به آب در بخش‌های مختلف (کشاورزی، شرب، صنعت و خدمات) افزایش یافته و روند نیاز به آب، بخصوص در بخش شرب یک روند افزایشی است. وضعیت سفره‌های آب زیرزمینی در دشتهای کشور هم بر کسی پوشیده نیست و بیشتر آنها وضعیت بحرانی دارند. انتقال آب بین حوضه ای هم مشکلات خاص خودش را دارد و در واقع، انتقال پر هزینه مشکل از یک مکان به مکان دیگر است. بدیهی است رویکردهای مرتبط با افزایش بهره وری، مدیریت تقاضا، بازچرخانی آب و مدیریت مصارف در بخش‌های پرمصرف تا حدودی می توانند از شدت تنشها و بحران کم آبی بکاهند.

علاوه بر رویکردهای “مدیریت تقاضا” و پیش بینی سازوکارهای تشویقی برای بهره برداران از منابع آب و مصرف کنندگان جهت افزایش بهره وری، کاهش مصرف و صرفه جویی در مصرف آب، بطور کلی، راهکارهای تامین آب شرب روستاها در مناطق روستایی و کوهپایه ای عبارتند از:

۱- بررسی روش‌های سنتی تامین آب شرب هر روستا و تلاش برای احیاء و یا بهبود آن

۲- انجام اقدامات آبخیزداری و استحصال آب باران (Rain Water Harvesting) در بالادست چشمه‌ها و قنوات موجود

۳- اجرای اقدامات استحصال آب باران برای جمع آوری آب باران از پشت بام منازل و هدایت آن به یک منبع ذخیره مناسب

۴- تلاش در زمینه افزایش بهره وری آب (Water Productivity) در بخش کشاورزی و تخصیص آب صرفه جویی شده به مصارف شرب و صنعت و خدمات در قالب سازوکارهای “بازار آب” (خرید و فروش آب مازاد بخش کشاورزی پس از اجرای روش‌های نوین آبیاری و کاهش تلفات آب در شبکه انتقال و توزیع و آبیاری)

۵- انجام اقدامات آبخیزداری و احیای مراتع در بالادست حوزه‌های آبخیز با هدف ذخیره نزولات جوی و سپس احداث چاه گالری دار در دامنه‌های پایین دست برای تامین آب شرب مورد نیاز روستا

۶- اجرای پروژه های پخش سیلاب و تغذیه آبخوانها در پایین دست حوزه‌های آبخیز و برداشت از آب زیرزمینی برای تامین آب شرب

۷- احداث سد زیرزمینی در مقاطع مناسب از رودخانه های آبرفتی جهت ذخیره آب و جلوگیری از تبخیر آن

۸- شناسایی مناطق مناسب برای ذخیره آب در سطح زمین شامل بندسار، خوشاب، گوراب، استخرهای آب و نظایر آن

۹- شناسایی مناطق دارای “منابع آب کارستی کم ژرفا” در سازندهای سخت

۱۰- شناسایی مناطق دارای “سفره‌های آب زیرسطحی معلق” در مناطق مرتفع و استخراج آب از این مناطق

۱۱- ارائه الگوها و روش‌های مصرف بهینه آب در بخش‌های مختلف بخصوص بخش کشاورزی

۱۲- ارائه روش‌های سازگاری با خشکسالی بر اساس پیش‌بینی‌های دوره ای

۱۳- استفاده از روشهای جدید تامین آب از رطوبت نسبی هوا (نظیر استفاده از آب شبنم)

۱۴- استفاده از آبهای نامتعارف، شور، پساب و فاضلاب (پس از تصفیه آب و رفع آلودگی‌های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک آنها و یا پس از استفاده از دستگاه‌های آب شیرین کن)

۱۵- آخرین گزینه، احداث سد مخزنی و یا “انتقال آب بین حوضه ای” (زیرا معمولا این قبیل پروژه‌ها اثرات سوء زیست محیطی دارند و همچنین هزینه احداث و هزینه تعمیر و نگهداری آنها بسیار بالاست و اجرای آنها در سرزمین زلزله خیز ایران، دارای ریسک و مخاطرات زیادی است)

با توجه به اینکه اقدامات آبخیزداری و احیای منابع طبیعی (جنگلها و مراتع) اقداماتی چند منظوره هستند (هم به حفظ آب و خاک و هم به کنترل فرسایش خاک و سیلخیزی و هم به بهبود معیشت جوامع بهره بردار محلی کمک می‌کنند) امید است که با استفاده از دانش بومی و همچنین فناوری‌های نوین، بتوان مسئله تامین آب شرب روستاها (بخصوص روستاهایی که در حال حاضر با ماشین تانکر، آب شرب آنها تامین میشود) را برطرف کرد و با استفاده از نظرات کارشناسی، بیش از پیش تلاش شود تا همه منابع کشور، به شکل اصولی و پایدار مورد بهره برداری قرار گیرند.

[۱] نادر جلالی، عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری
(بازنشسته وزارت جهاد کشاورزی)

[۲] سید ابوالفضل میرقاسمی، کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری
(بازنشسته وزارت جهاد کشاورزی)

سالنــــامـــه ارغنـــــــون هامـــون (فروش اینترنتی)

فصــــلنــامـــــه نــــامـــــه هـــامـــــون (فروش اینترنتی)

دوهـفتـــــــه نــامـه آوای هـــــامــــون (فروش اینترنتی)

انتـــــشــــــــارات هــــامـــــــون نـــــو (فروش اینترنتی)

نشستن در لژ مخصوص غول‌های ادبی؛ درباب منوچهر آتشی

درباره استاد غلامعباس توسلی؛ حافظه زنده جامعه شناسی

توسلی در سه بزنگاه تاریخی؛ یادداشتی از حمیدرضا جلائی‌پور

آکادمیسین مردم‌مدار؛ یادداشتی از حسین سراج زاده

آبخیزداری و توصیه‌های کلی جهت تامین آب شرب مورد نیاز روستاها

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

اخبار مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ