توسعه در ایران مهندسی‌محور و مبتنی بر تعاریف پوزیتیویستی است
گفتگوی اختصاصی خبرگزاری کتاب ایران با محسن عباسپور؛ نویسنده کتاب گفال
گفتگو از الهام بهروزی – خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران- دفتر بوشهر
به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در بوشهر،که این جریان فکری با جامعه جنوب برقرار کرده، به دست مخاطب‌ها رسیده‌اند.
آقای عباسپور! نخست برای مخاطبان ما از چگونگی آفرینش «گُفّال» بگویید و اینکه چه شد که این نام را برای آن انتخاب کردید؟ شما اشاره کرده‌اید که اگر جریان فکری «هامون» در استان بوشهر و جنوب کشور شکل نگرفته بود، برخی از یادداشت‌های «گُفّال» شکل نمی‌گرفتند و هیچ‌کدام از آنها به سبک و سیاقی که خوانده‌اید، تنظیم نمی‌شدند. این بدان معناست که «هامون» اساسِ شکل‌گیری کتاب بوده است؟ توسعه در ایران و به‌تبع آن در بوشهر، برای طرح دیدگاه‌های گردآوری شده در کتاب «گُفّال» را فراهم کرده است. این کارکرد امکان مناسبی برای برساخت گفتمان به‌دست می‌دهد و گُفّال در این روند گردآوری شد.همان‌طور که اشاره کردید، اساس نوشتن این کتاب، مفهوم توسعه و به‌صورت ویژه توسعه در بوشهر است. از نگاه شما توسعه در بوشهر چگونه رخ عیان کرده است؟
غیر از توسعه، شما در «گُفّال» روی مسائل اجتماعی بوشهر نیز به‌خوبی زوم کرده‌اید. با توجه به یافته‌ها و تجربه زیسته‌ی خودتان در این شهر، چه تحلیلی از وضعیت اجتماعی بوشهر امروز دارید و چه آفت‌هایی بافتار اجتماعی این منطقه را تهدید می‌کند؟ و… بوشهر ایجاد کرده است.
پیشنهاد شما برای رفع آسیب‌های اجتماعی و برون‌رفت از این وضعیت اجتماعی که گریبان این شهر را گرفته، چیست؟ در مبحثی از این کتاب، شما به کتاب‌نخوانیِ بوشهری‌ها اشاره کرده‌اید و آن را نافرمانی مدنی معرفی کرده‌اید. از دید شما چرا مردم بوشهر در مقابل کتابخوانی مقاومت می‌کنند؟ مورد نیازش باز می‌ماند. در چنین فرایندی، فرد آگاهانه در برابر اینکه هر کتابی را به دست بگیرد، مقاومت می‌کند. من معتقدم کتاب یک محصول اجتماعی است و کتابخوانی یک کنش شخصی محسوب می‌شود که تابعی از شرایط اجتماعی است. وقتی بین آن محصول اجتماعی و این کنش شخصی، فاصله وجود داشته باشد، کتاب‌نخوانی به‌مثابه یک نافرمانی مدنی ظاهر می‌شود.
برای شکل‌گیری گفتمان رسمی و فرهنگی در این شهر که معروف است همواره مردمی آزاداندیش داشته، چه پیشنهادی دارید؟ از دید شما مهم‌ترین دلایل توسعه‌نیافتگی فرهنگی و اجتماعی بوشهر کدامند؟ شیوه تفکر عموما پوزیتیویست‌های ایرانی و کلیدواژه‌هایشان کلمه‌ها و عبارت‌هایی همچون «مهندسی» اعم از مهندسی فرهنگی و مهندسی اجتماعی، «می‌شود و می‌توانیم»، «بروکراسی» و حتی همین واژه «توسعه» بوده است. این تفکر همان‌طور که روی طبیعت این سرزمین سد زد تا جریان‌های طبیعی را مهندسی کند و امروز اثرات نامطلوب آن نمایان‌تر شده است، سدهای مشابهی را هم در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی ایجاد کرد. برای مثال، به کارکردهای نهاد اجتماعی مسجد تا پیش از شکل‌گیری دولت مدرن نگاه کنیم؛ معمولا مساجد دارای امامان جماعتی بودند که آشنایی کاملی به امورات زندگی مردم یک محل داشتند و این امامان جماعت در بافت اجتماعی آن محل تنیده شده بودند و بنابراین این امکان را داشتند که در فرایندی مبتنی بر اصول فرهنگی و اجتماعی یک محله، به ایفای نقش‌های مختلفی در حوزه‌های گوناگون اعم از داوری، رفع اختلاف‌ها، حرکت‌های اجتماعی، حمایت‌های اجتماعی و… به ایفای نقش بپردازند. اما در حال حاضر مساجد کشور دارای سازمانی بروکراتیک هستند و آن سازمان است که چشم‌اندازها و مسیرها را تعریف می‌کند و بر انتخاب امامان جماعت نظارت دارد. خُب این مسئله باعث شده مساجد عموماً به کارکردهای مذهبی خود محدود شوند. همین مسئله را در نهاد اجتماعی صید هم می‌توان یافت؛ در حال حاضر اینکه چه کسی، به چه میزانی، در چه زمانی و چگونه، بتواند صید انجام دهد، از سوی سازمان‌های بروکراتیکی که قائل به نظم‌بخشی و اجرای سیاست‌های کلان هستند، تعیین می‌شود. چنین تفکری باعث می‌شود «گُفّال» به‌مثابه یک نظم برخاسته از اجتماع محلیِ مردم که تضمین‌کننده بقای آنها در ظرفیت‌های محدود جغرافیایی این سرزمین است، به دست فراموشی سپرده شود و استحصال مبتنی بر رقابت‌های بازاری جای آن را بگیرد.
و سخن پایانی؟
