غلامرضا شبانکاره: مسعود ماهینی، کارتونیست و کاریکاتوریست بوشهری به تازگی نمایشگاهی به نام “سرزمین عجایب” در سالن مجتمع فرهنگی بوشهر برپا کرده که این نمایشگاه با استقبال زیادی روبرو گردیده است. برای شناخت بیشتر وی و آثارش گفت و گویی با ایشان صورت گرفته که در ادامه می خوانید:
– هامون: مسعود جان با توجه به تم مایه های اجتماعی و سیاسی کارهای تو در سال های اخیر، به گمان تو کارتون و کاریکاتور چه نقش مدنی و اجتماعی دارد؟
ماهینی: کاریکاتور توی همین چند برهه یی که ما باهاش درگیر بوده ایم از دهه هفتاد به بعد، به گمان من از بعد اطلاع رسانی و آگاهی بخشی اش، رسالت خود را انجام داده است. اما خب نمی شود از هنر کاریکاتور به عنوان یک عامل تحرک بخشی در راستای آگاهی مردم به ویزه قشر عامه ازش استفاده کرد. شاید خیلی یک کاریکاتور رو سر سری ببنیند، یا به دلیل عدم سواد بصری و ذایقه ی پایین هنری، کم باشد. هم چنین به دلیل معذوریت ها و محدودیت هایی که بوده، که تا الان در دسترس همه نبوده است. حالا از برهه یی که توی نشریات باب شده بود که صفحه یی یا ستونی به کاریکاتور اختصاص بدهند یا در صفحات آخر یک ستون کاریکاتور وجود داشته باشد، کم کم خودش باعث شد تا قشر عام با آن آشنا شوند. اما همون لحظه یی که کاریکاتور شدت تاثیر دارد یا نشریه یی که از چاپ کاریکاتور حمایت می کند، امکان دارد با گرفتن آگهی در صفحه ی آخر، به سادگی ستون کاریکاتور را حذف کند. بابت همین اندازه که کاریکاتور می تواند تاثیرگذار باشد، به همون اندازه هم می تواند، مورد مغفول قرار گیرد و نتونه اون تاثیرگذاری رو که توانایی اش رو داشته باشه، را انجام بدهد.
با توجه به آگاهی که خودم از روند وضعیت انتشار کاریکاتور در نشریات و عواقب بعد از انتشار آن سراغ دارم، این است که یه سری کاریکاتورهایی تو نشریات چاپ شده یا اعتراض هایی به اون شده یا صرفن به خاطر چاپ کاریکاتوری، اون نشریه به طور کامل به محاق توقیف رفته است. و این معضل به گمان ام به دلیل همون ضعف و سواد کم بصری است، متاسفانه به همین دلیل کاریکاتوریست چون باید در کوتاه ترین زمان ممکن، پیام اش رو به مخاطب و یا قدرت برسونه، حالا اگر درک کافی از وجه بصری کاریکاتور وجود نداشته باشه، باعث سو تفاهم هایی می شود. برخی به شوخی می گویند ” تا حالا هر چی نشریه بوده کاریکاتوریست ها باعث توقیف اش شده اند”، به گمان بخشی از این مشکل و همه اش هم نه، به دلیل کم بودن اطلاعات از هنر کاریکاتور و نبود فرهنگ سازی کاریکاتور در جامعه است.
– هامون: توی صحبت هات اشاره کردی به نخبه بودن هنر کاریکاتوریست، آیا این چقدرش به دلیل نبود فرهنگ سازی کاریکاتور است و به گمان تو حوزه ی جامعه ی مدنی و مطبوعات تا چه میزان در ارتقا ذایقه هنری مخاطبان کاریکاتور می توانند نقش ایفا کنند؟
این قدر ها هم منظور من نبود که لزومن کاریکاتور یک هنر نخبه است. اما در راستای ذایقه هنری مخاطب و یا سواد بصری اون به گمان ام اگه نشریات همون طور که به انتشار خبرهای حوادث می پرداختند،می تواند به عنوان مثال با اختصاص صفحه یی به کاریکاتور، طرح، کارتون و …. کسانی که در این زمینه دارند زحمت می کشیدند و فعالیت دارند، می توانند یه آموزش هایی درباره ی درک هنری و سواد بصری از کاریکاتور و کارتون را به مخاطب ارایه دهد، قطعن این امر از خیلی از سوتفاهم ها ممانعت به عمل می اورد و صرفن از یک کاریکاتوریست به عنوان یک عنصر مخرب یاد نشود.
به عنوان مثال اگر کاریکاتوریستی، طرح یه نون رو بکشه، خیلی سیاسی نشه، یک خواسته ی مدنی است. مثلن اگه می گیم نفت داریم، گرسنه ایم، یک چیز معمول و مدنی است. اینقدر سیاسی نیست که این جوری بهش زوم بشه، یا تو ی نشریه چاپ نشه یا توی نمایشگاهی حذف بشه و باعث تعطیلی شود. این به کار هنری به شدت صدمه می زند.
– هامون: حالا این بحث تاویل پذیری از یک متن – یک اثری هم به مثابه ی یک متن- به عنوان یک کارتونیست و کاریکاتوریست، چه حد مقوله ی تاویل پذیری از یک کار هنری برات مهم هست و توی جامعه ی سیاست زده ی ما، چه قدر امکانش هست که هنرمند به سمت کارهای خلاقانه و تاویل پذیر کشیده بشه؟
– ماهینی: زیاده، اگر ما بخواهیم از صبح بلند بشیم، سوژه های زیادی هست برای کار کردن. ولی چه سوژه یی را کار کنیم؟ چه طوری کارش کنیم؟ همه ی این ها باعث خلاقیت هنرمند می شه و به همون اندازه هم باعث خودسانسوری هنرمند می شه، چون هنرمند این دغدغه را هم داره که اثر چه جوری کار بشه، که اثر بتونه توی نشریه چاپ بشه، توی جشنواره بتونی شرکتش بدی، توی نمایشگاهی حضور داشته باشه و همزمان بتونی نشون بدی که هم مشکل داریم و هم نشون بدیم که مشکل نداریم! در چنین شرایطی کارکردن سخت است. در کاریکاتور موضوعی، وجه عمده ی کار هنرمند “انتقاد” است، ولی وقتی من دارم روی موضوعی کار می کنم، مرتب ام ذهنم درگیر این است که چه جوری کار را انجام بدم، که هم مجوز بگیره، ممیزی نشه، و همه ی کارا تایید بشه که بشه همه ببین و مشکلی هم پیش نیاد. اما اگر بخای مستقیم صحبت کنیف چون اصل کار کاریکاتور مطبوعاتی است که در کوتاه ترین زمان ممکن، پیام را برسانی، اما نمی شه.