(درنگي بر حضور شهروند در جامعه ي مدني)

پرواز بر فراز هامون

شهروندان و فعالان مدني با به اشتراك گذاري دغدغه هاي مدني و صنفي خود با مطبوعات و ديگر اعضاي جامعه ي مدني (تشكل هاي غيردولتي، اصناف، دانشگاه، رسانه و...) نقش مهمي در گسترش فرهنگ ِ زيستن در جامعه ي مدني و تمرين ِ درك حضور ديگري دارند. شهروندان و نيروهاي اجتماعي و مدني با به اشتراك گذاري دغدغه هاي مشترك خود و مطالباتي صنفي، مدني، اجتماعي و فرهنگي اشان به قدرت بخشي حوزه ي عمومي و مدني كمك شاياني خواهند كرد.

(درنگی بر حضور شهروند در جامعه ی مدنی)
رضا شبانکاره
“هامون: چیست؟ چرایی و ضرورت ِ حضور هامون در مطبوعات.
در فرهنگ سخن، “هامون”، زمین ِ هموار و بدون ِ پستی و بلندی، صحرای بی آب و علف، خشکی، هموار، مسطح و صاف معنا شده است.
برخلاف هامون و معنای آن، فضای جامعه ی مدنی کم و بیش در سرتاسر جهان، هیچ گاه بدون پستی و بلندی نبوده است. و ضرورت و چیستایی هامون، که در اینجا استعاره یی از جامعه ی مدنی است، هم مبتنی بر این باور است که حضور جامعه ی مدنی منتج به کنش و واکنش و برجسته کردن چانه زنی حوزه ی عمومی، شهروندان و حوزه ی مدنی می شود. به گمان من قوت بخشیدن به جامعه مدنی سلامت زیستن حوزه ی عمومی و سیاسی در هر جامعه یی را با وجه بالایی از اطمینان همراه می کند.
جامعه مدنی به بستری از کردارهای مشترک غیر تحمیلی، حول منافع، اهداف و ارزش‌های مشترک گفته می‌شود. قالب‌های نهادینه آن با دولت، خانواده و بازار متفاوت هستند.
جامعه مدنی عمومن تنوعی از فضاها، عاملان و قالب‌های نهادینه در خود دارد که در درجه ‌های مختلفی از تشریفات، استقلال داخلی و قدرت قرار دارند. جامعه‌های مدنی اغلب به وسیله نهادهایی مثل موسسه‌های خیریه و مردم نهاد، سازمان‌های غیردولتی، سازمان‌های زنان، سازمان‌های عقیده‌ محور، انجمن‌های متخصصان، اتحادیه‌های صنفی و کارگری، گروه‌های خودیاری و دیگر یاری، حرکت‌های اجتماعی و ائتلاف‌ها پر می‌شوند.
مطرح شدن “جامعه مدنی” در متون فلسفی، علوم اجتماعی و علوم سیاسی عمری درازنا دارد.
محمد جعفر پوینده در گفت و گویی پیرامون جامعه ی مدنی می گوید: (( … مفهوم جامعه ی مدنی همواره با ابهامات و تعاریف متعددی همراه بوده است. به طور خلاصه می توان گفت که اصطلاح “جامعه ی مدنی”، ترجمه ی واژه ی یونانی است که ارسطو در کتاب سیاست و اخلاق نیکوماخوش به کار برده است. جامعه ی مدنی به نظر ارسطو بالاتر از همه ی جوامع دیگر است و تمان آن ها را – اعم از اجتماع مرد و زن یا خدایگان و بنده- در بر می گیرد. برتری جامعه ی مدنی در آن است که فقط زیستن ِ صرف را دنبال نمی کند و خوب زیستن یا به زیستن را می جوید. ناگفته نماند که ارسطو، جامعه ی مدنی را مترادف “شهر” می داند و شاید به همین دلیل است که وا‍ه ی (cite) در زبان فارسی هم به جامعه ی مدنی ترجمه شدهع است و هم به مدینه یا شهر….)) (۱)
البته ی فیلسوفان دیگر و متاخرتری، هم چون هابز، هگل، قدیس توماس، بُدن، لاک، کانت، هابرماس و … نیز در وادی اندیشگانی خود به مفهوم “حوزه ی عمومی” و “جامعه مدنی” پرداخته اند. اما اگر بر اساس تعریف ارسطو از جامعه ی مدنی، به پیش برویم، وقتی مفهوم “شهر”، مطرح می شود، مفهوم “شهروند” نیز مطرح می شود. سیاوش جمادی متفکر و مترجم آثار فلسفی در مطلبی از خود چنین تعریفی از شهروند به دست می دهد: ((…شهروند کسی است که منافع خود را همبسته با منافع و مصالح شهر می داند، پس روزنامه می خواند، اخبار گوش می کند، به جهان فراتر از خانه ی خود التفات جدی دارد، مطالعه می کند، بحث می کند، در مجامع علمی و سیاسی شرکت می کند، نسبت به جهان پیرامون و زیست خود حساس است، وجدان کاری و جمعی دارد، آینده ی کشورش برایش اهمیت دارد، و بیان عقیده و اعتراض را حتا پیش از قانونی شدن، حق خود می داند. )) (۲)
حال رسانه، یا به تعبیر دقیق تر رسانه ی مستقل و غیردولتی، از آن جا که از اعضای مهم و برجسته ی جامعه ی مدنی و رکن چهارم دموکراسی است، لازم است برای ارتباط موثر و مستمر شهر با شهروند، مفاهیم حوزه ی مدنی و زیست شهری را با پیوند با دیگر اعضای جامعه ی مدنی، به اشتراک بگذارد. این مهم بی شک در یک پروسه محقق خاهد شد و لازم به یاد اوری است که هیچ گاه این نظارت و پویایی جامعه ی مدنی نباید از کنش به ایستد. این ارتباط چند سویه و چندساحتی، این مهم را متصور می شود که حوزه ی عمومی با پرسشگری و قدرت آگاهی، برای دست یازیدن به یک پایگاه اجتماعی قوی و دموکراتیک، ابزارهای مدنی و دموکراتیک خود را فراهم سازد.
به زعم زنده یاد محمد جعفر پوینده، مناسب ترین شیوه ی آموزش مدنی، جریان آزاد اطلاعات و اخبار و لغو هر گونه انحصار دولتی یا گروهی یا عقیدتی بر آموزش و پرورش، رسانه های جمعی – اعم از رادیو و تلویزیون و مطبوعات است. آموزش های مدنی از آغاز زندگی فرد باید در تمام عرصه ها- از مطبوعات و کتاب های درسی و غیر درسی گرفته تا کلیه ی نهادهای آموزشی در تمام سطوح- رواج داشته باشد.)) (۳)
همان طور که گفته شد، مطبوعات برای دست یازیدن به این مهم نقش برجسته یی دارند .
شهروندان و فعالان مدنی با به اشتراک گذاری دغدغه های مدنی و صنفی خود با مطبوعات و دیگر اعضای جامعه ی مدنی (تشکل های غیردولتی، اصناف، دانشگاه، رسانه و…) نقش مهمی در گسترش فرهنگ ِ زیستن در جامعه ی مدنی و تمرین ِ درک حضور دیگری دارند. شهروندان و نیروهای اجتماعی و مدنی با به اشتراک گذاری دغدغه های مشترک خود و مطالباتی صنفی، مدنی، اجتماعی و فرهنگی اشان به قدرت بخشی حوزه ی عمومی و مدنی کمک شایانی خواهند کرد.

پی نوشت:
۱- پرسش و پاسخ درباره ی جامعه ی مدنی، تهران، نشر قطره، ۱۳۷۷ و بازچاپ در کتاب “… تا دام آخر”، گزیده گفت و گوها و مقالات محمد جعفر پوینده/ به سعی سیما صاحبی (پوینده)، چاپ سوم، تابستان ۱۳۸۸، نشر چشمه، تهران
۲- مقاله ی دموکراسی برای دموکراسی، سیاوش جمادی، ماهنامه ی مهرنامه، شماره ۴ تیرماه ۱۳۸۹
۳- “… تا دام آخر”، نشر چشمه، ص ۴۵

ارسال دیدگاه غیر فعال است .

سالنــــامـــه ارغنـــــــون هامـــون (فروش اینترنتی)

فصــــلنــامـــــه نــــامـــــه هـــامـــــون (فروش اینترنتی)

دوهـفتـــــــه نــامـه آوای هـــــامــــون (فروش اینترنتی)

انتـــــشــــــــارات هــــامـــــــون نـــــو (فروش اینترنتی)

نشستن در لژ مخصوص غول‌های ادبی؛ درباب منوچهر آتشی

درباره استاد غلامعباس توسلی؛ حافظه زنده جامعه شناسی

توسلی در سه بزنگاه تاریخی؛ یادداشتی از حمیدرضا جلائی‌پور

آکادمیسین مردم‌مدار؛ یادداشتی از حسین سراج زاده

(درنگي بر حضور شهروند در جامعه ي مدني)

پرواز بر فراز هامون

اخبار مرتبط