شورا به مثابه نهادی مدنی؛ مقاله ای تحلیلی از خلیل موحد

در نظام های دموکراتیک و ساختارهای سیاسی مردم سالار که بر بنیاد حاکمیت ملت صورت بندی شده اند، نهادهای مدنی و مردم بنیاد نقشی کلیدی و تعیین کننده در رشد و تعالی سامانه ی اجتماعی دارند.

خلیل موحد:

تاملاتی بر فضای دموکراسی و نقش شوراها در آن

این نهادها مشروعیت و مقبولیت خود را منحصراً از رأی آزادانه و مستقیم ملت و از طریق ساز و کارهای دموکراتیک مبتنی بر انتخابات آزاد، عادلانه و سالم دریافت می کنند. این نهادها که حدوث( پیدایش) و تداوم و بقای(ماندگاری) آن ها تابعی از متغیر آرای عمومی است، در یک تقسیم بندی کلان عبارت اند از:
۱- پارلمان( مجالس ملی و کشوری)؛
۲- شورا ( پارلمان و مجالس محلی)؛
۳- نهادهای مدنی واسط.
البته در کشورهایی که همزمان با سه مدل ریاستی، پارلمانی و شورایی اداره می شوند، نهاد ریاست جمهوری و یا سایر افرادی که مقام و منصب شان مولود نظم و چینشی دموکراتیک و زاییده ی نظرگاه بلاواسطه ی مردم است نیز ضلع دیگری از نهاد مدنی به معنای عام خود محسوب می شوند.؛ زیرا اصولاً حاکمیت آن ها امری زمینی و غیر قدسی و غیرابدی بوده و ملت حق دارد امانتی را که به دست آنان سپرده، به شیوه ای دموکراتیک و با راهکارهای مسالمت آمیز از دست آنان ستانده و آنان را از اریکه قدرت به زیر بکشد.
موضوع این نوشتار به چگونگی مناسبات میان شورا و نهادهای مردم بنیاد واسط می پردازد.
شوراهای محلی به عنوان نهادی که در میان نهادهای رسمی بیشترین ارتباط را با ساکنان محل در شهر و روستا دارند، در کشورهای پیشرفته که سابقه ی کار شورایی روشمند و تعریف شده می باشند تمام جنبه های زندگی درون محلی را در عرصه ی عمومی مدیریت می کنند. در کشور ما نیز خروجی طرح ها و برنامه های شوراها که به حتم باید بسیار دقیق، همه جانبه و واجد ریزبینی کارشناسی باشد باید برای سایر دستگاه ها نیز الزامی گردد. چه اگر سازمان های رسمی محلی که غیر از شورا و شهرداران که همگی و یا عموم آن ها انتصایی هستند هرکدام ساز خود را کوک کنند، نه فقط باعث خدشه دارشدن حیثیت یک نهاد انتخابی- مشروط به این که روندی دموکراتیک داشته و محل اجتماع نمایندگان واقعی مردم باشد- شده، بلکه دست آوردی نیز جز هرج و مرج، آنارشیسم مدیریتی و از هم گیسختگی خدمات محلی نخواهد داشت.
از دگرسو نهادهای مدنی واسط و یا نهادهای مدنی در معنا ومفهوم خاص خود، همان نهادها و سازمان های کلاً و جزاً مردم بنیاد اند که به عنوان حلقه ی واسط و اتصال میان حاکمیت و بدنه ی اجتماعی( ملت) عمل می کنند. این نهادها که محصول هم اندیشی و منافع مشترک گروه های مختلف اجتماعی هستند ساماندهی مطالبات عادلانه ی صنفی و یا عمومی را به عهده داشته و با تاکتیک های مسالمت آمیز و با کاربرد روش های عاری از خشونت می کوشند به اهداف خود- که البته باید انسانی و عادلانه باشد- دست یابند. اما چه نهادها و سازمان هایی را می توان در فهرست نهادها و سازمان های مردم بنیاد قرار داد؟ احزاب، جمعیت ها و گروهای سیاسی، انجمن ها و سندیکاهای صنفی نویسندگان، روزنامه نگاران، هنرمندان، کارگران، کارمندان، ورزشکاران و سایر طبقات اجتماعی، کانون های علمی، سازمان های هوادار حقوق بشر، حقوق زنان و کودکان. منع بردگی و کار اجباری، منع شکنجه، گردش آزاد اطلاعات، مطبوعات و رسانه های صوتی و تصویری آزاد، دسترسی همه افراد به دادرسی عادلانه، محیط زیست، حیوانات، میراث فرهنگی، بیماران خاص و مؤسسات خیریه از جمله نهادهای مدنی محسوب می شوند. نهادهایی که مرامنامه و اساسنامه آن ها توسط اعضای آن ها نوشته شده و تأسیس، تداوم زیست و یا انحلال آن ها کاملاً تابعی از متغیر دیدگاه ها و آرای اعضای آن ها خواهد بود.
نهادهای مدنی پیش گفته، افزون بر کارکردهای کلان خود در پهنه ی ملی و حتی گاه در جفرافیای جهانی، در قلمرو محلی نیز با تعامل و داد و ستد متقابل با شوراهای محلی می توانند به تولید، زایش و رویش خیر اجتماعی کمک کرده و ساختمان شهر و یا روستایی فرهنگ سالار، آزاد، آباد، شاد و شاداب را پی¬ریزی کنند. شوراهای محلی و سازمان های مدنی در صورت داشتن اراده ی لازم، اندیشه ی مترقی و بینشی فراغ و برهنه از حب و بغض های فردی، ژنتیکی، طایفه¬ای و ایدئواژیک و سیاسی می توانند با همکاری دوسویه در چارچوب شرح وظایف و با حفظ هویت خویش، بهبود و بالندگی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی حوزه ی فعالیت خود را در دستور کار قرار داده و پرچم زندگی بر پایه ی مدنیّت، پاسداری از کرامت انسانی، احترام به حقوق شهروندی و مسئولیت پذیری در برابر محیط طبیعی و انسانی را بر بام شهر و روستا برافرازند.
اما به رغم آن چه که در وصف نهادهای مدنی، داد سخن دادیم، سوگ¬مندانه باید گفت که در میهن ما، تشکل های مردم بنیاد، مستقل و ناوابسته به قدرت، به قطع، یکی از بدترین دوران حیات خود را سپری می کنند. برخی از این نهادها یا در نطفه خفه شده و یا پس از تولد و رشد و توسعه ی نسبی، مغضوب دستگاه های رسمی واقع شده و به گیوتین انحلال سپرده شده اند، برخی نیز در فضای سربی حاکم، به سان شیر بی یال و دم و اشکم به حیات کم رمق و پردرد و رنج خود ادامه داده و شمشیر داموکلس تحدید و تهدید را بر سر خود آویزان دیده که هر لحظه و با هر بهانه ممکن است رگ زندگی آنان را قطع کند. در این شرایط سخت و دشوار، این دسته از جمع های مردمی، بیش از آن که حامل رسمی باشند، بیشتر اسمی را یدک می کشند.
شورا ها نیز گرچه حال و روزی بهتر از دیگر نهادهای مدنی دارند، اما آن ها در تمام مراحل انتخابات اعضای شورا توسط مردم و تأسیس شورا، ایده پردازی، گزینش شهرداران، تصویب قوانین و نظارت بر اجرای مصوبات خود و عملکرد شهرداران، با موانع ذهنی، عینی، ساختاری، سیاسی و کشمکش های درون و برون سازمانی گاه سهمگینی مواجه است که با شورا به عنوان یکی از نهادهای مدنی مطلوب و حداکثری فاصله ی فراوانی دارد.
اما هدف ما از طرح واقعیت های زبرین در باره ی چالش های پیش روی شوراها، فقط آسیب شناسی شوراها می باشد پس از مقدمه ی مزبور، الزاماً نباید به این نتیجه ناصواب رهنمون شد که مشارکت در انتخابات شوراها در همین شکل و شمایل و محتوای آن، امری سراسر عبث بوده و باید عطای آن را به لقایش بخشید. بلکه نگارنده به عنوان یک کنشگر اجتماعی هوادار حقوق بشر، حقوق شهروندی و حاکمیت ملت که دغدغه ی مردم شهر و وطن دارم به این باورم که انفعال، سرخوردگی سیاسی و اجتماعی برای عموم مردم و به خصوص برای نیروهای آزادی خواه، عدالت طلب و خواهندگان دموکراسی، رویکرد میمونی نیست. عزلت گزینی و مشارکت و اظهار نظرسلبی(رأی ندادن) نیز درست مانند مشارکت ایجابی(رأی دادن)، بالذات در ذیل فضیلت و یا رذیلت قرار نگرفته، بلکه خیر و یا شر آن دو رفتار، نسبتی تام با شرایط سیاسی دارد. بنابراین این دسته از افراد اگر مجهز به توانمندی های در خور شورا باشند، باید از یک سو در گستره ی مسئولیت های مدنی خویش، خود را – صرف نظر از این که دستگاه های رسمی در باره آن ها چه تصمیمی می گیرند- نامزد انتخابات کرده و از دگر سو از مردم دعوت کنند به کاندیداهای خوش¬فکر، آزاد اندیش، نقد و اعتراض پذیر و پاسخگو، اهل مشورت، حامی حقوق همه¬ی شهروندان، دلسوز و عاری از انواع فساد مالی و رانت خواری و بند و بست- البته اگر چنین افرادی از فیلترهای چند لایه¬ ای سیاسی- عقیدتی بعضی نهادهای دولتی عبور کرده باشند- رأی دهند.

ارسال دیدگاه غیر فعال است .

سالنــــامـــه ارغنـــــــون هامـــون (فروش اینترنتی)

فصــــلنــامـــــه نــــامـــــه هـــامـــــون (فروش اینترنتی)

دوهـفتـــــــه نــامـه آوای هـــــامــــون (فروش اینترنتی)

انتـــــشــــــــارات هــــامـــــــون نـــــو (فروش اینترنتی)

نشستن در لژ مخصوص غول‌های ادبی؛ درباب منوچهر آتشی

درباره استاد غلامعباس توسلی؛ حافظه زنده جامعه شناسی

توسلی در سه بزنگاه تاریخی؛ یادداشتی از حمیدرضا جلائی‌پور

آکادمیسین مردم‌مدار؛ یادداشتی از حسین سراج زاده

شورا به مثابه نهادی مدنی؛ مقاله ای تحلیلی از خلیل موحد

اخبار مرتبط