«نه» به غذا دادن به شالوها در ساحل بوشهر؛
مهاجرانی که گردشگران را در زمستان به بوشهر می‌کشانند
الهام بهروزی
یکی از جاذبه‌های گردشگری در بوشهر، حضور شالوهای بازیگوش در سواحل دریاست که بی‌پروا و بدون واهمه بر فراز آسمان و در کنار گردشگران و رهگذران پرواز می‌کنند؛ شالوهایی که از اواسط پاییز تا اوایل بهار میهمان جنوبی‌ها می‌شوند و چشم‌انداز کم‌نظیری بر پهنه آبی خلیج فارس ترسیم می‌کنند. این پرندگان دریایی که اهالی جنوب آن‌ها را شالو نامیده‌اند، همان کاکایی‌هایی هستند که از کشورهای شمال ایران و سیبری همزمان با معتدل و خنک شدن هوای جنوب ایران به این منطقه می‌آیند تا زمستان خود را این‌جا سپری کنند.
حضور شالوها در بوشهر همزمان با فصل گردشگری در جنوب کشور، به جاذبه‌ای طبیعی و منحصربه‌فرد برای گردشگرانی تبدیل شده که این فصل سال را برای سفر به بوشهر انتخاب کرده‌اند اما این پرندگان زیبا با لطف ناآگاهانه برخی از گردشگران و شهروندان بوشهری در معرض تهدید قرار دارند، این لطف ناآگاهانه همان غذا دادن به آن‌هاست. روز گذشته فرصتی دست داد تا میهمان خود را برای قدم زدن در ساحل و بعد هم گپ زدن در یکی ار کافه‌های ساحلی به لب دریا ببرم. در حین قدم زدن که خورشید همچنان بر آسمان می‌درخشید، دسته‌های شالوها بر فراز سر ما و دیگر رهگذران و گردشگرانی که در ساحل یا مشغول تماشای آن‌ها و خلیج زیبای فارس بودند یا در حال قدم زدن، پرواز می‌کردند. در این میان، عده‌ای هم نان‌به‌دست خرامانه تکه‌های آن را در هوا و دریا رها می‌کردند تا به گمان خود، مهربانی و پرنده‌دوستی خود را عیان کنند، قطعا این کار را از سر ناآگاهی انجام می‌دادند، وگرنه اگر می‌دانستند این لطف چه مخاطراتی برای حیات این پرندگان می‌تواند داشته باشد، هرگز نمی‌کردند.
به نزد خانمی رفتم که خوشحال داشت، تکه‌های نان را برای شالوهای بازیگوش و شکمو در دریا می‌انداخت. از او اجازه خواستم کمی با هم گپ بزنیم. با لبخندی پذیرفت و نان را زیر بغلش زد و گفت: جانم. گفتم: شالوها را خیلی دوست دارید، گفت: بله، چطور؟ گفتم اما با غذا دادن به آن‌ها دارید به آن‌ها آسیب می‌رسانید. چشمانش گرد شد و با تعجب گفت: نه این‌طور نیست. نان برای آن‌ها مضر نیست. گفتم: اما شما با این کار دارید رژیم و عادت غذایی آن‌ها را به مرور دستخوش تغییر می‌کنید. سکوت کرد و بعد از مکثی گفت: حق با شماست ولی چون سفر قبل دیدم که بقیه به آن‌ها نان و چربی می‌دهند، فکر نکردم که می‌تواند تهدیدی برای آن‌ها باشد و از این کار آن‌ها لذت بردم و این بار که به بوشهر آمدم، تصمیم گرفتم وقتی منم به شالوها رسیدم، بهشان نان بدهم. گفتم: بله، متاسفانه غذا دادن به شالوها به یک تفریح اشتباه میان اهالی بوشهر و گردشگران و مسافران مبدل شده است اما ای کاش قبلش در این زمینه کمی مطالعه می‌کردند. آن خانم از من تشکر کرد و نان را در کیسه پلاستیکی که در دست داشت، گذاشت و ترجیح داد به جای غذا دادن به آن‌ها، به تماشای شالوها و هیاهوی‌شان بپردازد.
از انتقادپذیری این خانم گردشگر که از شیراز آمده بود، خوشم آمد. وقتی که مطلع شد این کارش می‌تواند تهدیدی برای ادامه حیات این پرندگان باشد، ادامه نداد. به عقیده کارشناسان محیط زیست، غذا دادن به پرندگان دریایی (شالوها) روند زندگی آن‌ها را بهم می‌ریزد و رژیم غذایی آن‌ها را تغییر می‌دهد، وقتی ما به آن‌ها نان و برنج می‌دهیم، کربوهیدرات بدنشان بالا می‌رود و میزان مصرف پروتئین در آن‌ها پایین می‌آید و این زمینه اضافه وزن آن‌ها را فراهم می‌آورد. بنابراین ضمن اینکه زندگی خود آن‌ها به خطر می‌افتد، مشکلاتی هم در طبیعت به‌وجود می‌آورند. چون این پرندگان از ماهی‌ها و… تغذیه می‌کنند و وقتی که رژیم غذایی آن‌ها با دخالت نابجای آدم‌ها بهم می‌ریزد، این ماهی‌ها در طبیعت می‌مانند و بدین شکل نظم اکوسیستم بهم می‌ریزد.
اما چه باید کرد که نه حیات شالوها به خطر بیفتد تا همچنان به‌عنوان جاذبه‌ای بی‌همتا در سواحل دریای جنوب در زمستان خودنمایی کنند و نه چرخه طبیعت با کنش‌ها و لطف‌های غلط آدم‌ها بهم بریزید. در این باره یک فعال محیط زیست گفت: اولین کار در این زمینه فرهنگ‌سازی است. این فرهنگ‌سازی برعهده نهادهای فرهنگی و شهری به‌ویژه شهرداری و اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان است. میراث فرهنگی با آگاهی‌بخشی به جوامع محلی از طریق برگزاری کارگاه‌های تخصصی در این زمینه می‌تواند گام‌های موثری بردارد و شهرداری نیز با نصب تابلوهای مشخص در نقاطی از ساحل، رفتار درست با شالوها را برای گردشگران و رهگذران تبیین کند.
وی که نخواست نامش بیان شود، معتقد است: متاسفانه بسیاری از افرادی که اقدام به دادن غذا به شالوها می‌کنند که شامل تکه‌های نان، ته‌مانده‌های غذاهای چرب و فست‌فود، چربی‌ها و دورانداختنی‌های مرغ و گوشت خام می‌شوند، از مخاطرات کارشان خبر ندارند؛ یعنی آن‌ها از روی مهربانی و لطف و مهری که نسبت به پرندگان دارند، این کار را انجام می‌دهند با کمترین آگاهی و تنها از سر احساس! کاری که خطرناک است و با وجود اینکه بارها و بارها دوستداران محیط زیست نسبت به این کار هشدار داده‌اند اما متاسفانه درصد کمی از جامعه به این شعور و آگاهی رسیده‌اند که نباید به پرندگان و حیوانات غذا داد، مگر حیوان یا پرنده‌ای که آسیب دیده است که در این صورت باید به تیمار آن حیوان یا پرنده اقدام کنند یا به مرکز یا کلینیک دامپزشکی تحویل دهند تا مداوا شوند. در این مدت با رعایت رژیم غذایی متعادل، آن‌ها می‌توانند انسانیت خود را نشان بدهند.
این فعال محیط زیستی که در اکوتوریسم هم دستی دارد، تاکید کرد: امروز خلأ فرهنگ‌سازی و ضعف مدیران در این زمینه بسیار عیان است. نتیجه این ضعف‌ها هم بروز رفتارهای ناآگاهانه از سوی گردشگران و شهروندان در برابر طبیعت و زیستمندانش است نظیر همین غذادادن به شالوهای زیبا و رها. شالوها باید به یک میزان مشخص پروتئین و کربوهیدرات دریافت کنند تا دچار اضافه وزن نشوند و نظم زندگی‌شان بهم نخورد. طبیعتا با بهم خوردن نظم زندگی آن‌ها، نظم طبعیت هم بهم می‌خورد؛ چون آن‌ها در چرخه طبیعت نقش خود را دارند که با دخالت بیجای ما آدم‌ها نقش آن‌ها مغشوش شده است.
وی با اشاره به اینکه این معضل تنها در جنوب یا شمال ایران وجود ندارد، بلکه در سواحل کشورهای دیگری چون ترکیه و استرالیا و… هم وجود دارد، افزود: در استرالیا تا بدانجا وضعیت بغرنج شد که این کار را جرم اعلام کردند. الان هر کسی در آن‌جا این کار را انجام دهد، مشمول جریمه می‌شود. بنابراین یا با فرهنگ‌سازی یا جریمه‌کردن افراد می‌توان این مهربانی اشتباه و بیجا را در رویارویی با شالوها حذف کرد و جامعه گردشگری و محلی را نسبت به عواقب این اقدام نابخردانه هوشیار کرد. متاسفانه شالوها با دسترسی آسان به غذاهای اهدایی گردشگران و رهگذران به نوعی شرطی شده‌اند و رژیم و عادت غذایی‌شان بهم ریخته و بیشتر مصرف‌کننده کربوهیدرات و چربی شده‌اند تا پروتئین! این رژیم غذایی غلط، بسیار برای آن‌ها می‌تواند مهلک باشد.
این فعال محیط زیستی تاکید کرد: تا دیر نشده باید شروع کرد به اصلاح رفتارهای غلط گردشگران در رویارویی با شالوها که در پاییز و زمستان واقعا چشم‌انداز زیبایی را در گردشگری بوشهر می‌آفرینند. برای اینکه این چشم‌انداز از بین نرود چاره‌ای جز ارتقای شاخص‌های رفتار فرهنگی و آگاهی گردشگران و شهروندان نیست. در این صورت است که می‌توانیم در گردشگری به توسعه پایدار دست بیابیم، چون با طبیعت و زیستمندانش آگاهانه رفتار خواهیم کرد؛ به طوری که نه نظم اکوسیستم بهم می‌ریزد و نه رژیم و عادت غذایی پرندگان و حیوانات را تغییر می‌دهیم.