گرافیتی سبز: دیوارهایی که به طبیعت جان می‌بخشند
مهشید محمدی مرام
مترجم
هنر خیابانی امروز دیگر فقط زینت‌بخش شهرها نیست؛ بلکه پیام‌آور دغدغه‌های زیست‌محیطی است که در قالب گرافیتی سبز به طبیعت و زمین تعلق دارد.
دیوارنگاری محیط‌زیستی یا همان گرافیتی سبز، نوعی هنر خیابانی قدرتمند و روبه‌رشد است که در خدمت مسائل محیط‌زیستی از جمله تغییراقلیم، آلودگی، جنگل‌زدایی و از دست رفتن تنوع زیستی است. این نوع هنر، فضاهای شهری را به روایت‌های بصری تبدیل می‌کند که آموزنده، تفکربرانگیز و الهام‌بخش اقدام جمعی هستند. دیوارنگاری محیط‌زیستی بااستفاده از فضاهای عمومی، پیام‌هایی ایجاد می‌کند که به مخاطبان گسترده‌ای می‌رسند و موضوعات زیست‌محیطی را به‌شکلی محلی و جهانی مطرح می‌کنند.
انواع دیوارنگاری محیط‌زیستی
دیوارنگاری محیط‌زیستی به اشکال مختلفی انجام می‌شود که هر کدام بازتاب‌دهنده خلاقیت و نوآوری هنرمندان و تعهد آنها به پایداری است:
۱. نقاشی‌های دیواری سنتی
این نوع شامل نقاشی‌های دیواری بزرگی است که با موضوعات محیط‌زیستی کشیده می‌شوند. این آثار اغلب تصاویری از گونه‌های در خطر انقراض، چشم‌اندازهای آلوده یا پیام‌های امیدبخش درباره پایداری را به نمایش می‌گذارند. هنرمندان بااستفاده از رنگ‌های زنده و طرح‌های برجسته، توجه بینندگان را جلب و آثارشان را به نقطه کانونی فضاهای شهری تبدیل می‌کنند.
۲. گرافیتی معکوس
گرافیتی معکوس که گاهی «تمیزکاری هنری» نیز نامیده می‌شود، یک روش منحصربه‌فرد و دوستدار محیط‌زیست برای خلق هنر است. در این روش، هنرمندان با تمیز کردن آلودگی و چرک از دیوارها یا پیاده‌روها طرح ایجاد می‌کنند. این تکنیک نه‌تنها از افزودن آلودگی به محیط جلوگیری می‌کند بلکه مستقیماً به مسئله آلودگی شهری می‌پردازد.
نمونه‌ای شاخص از گرافیتی معکوس، پروژه «اوساریو» اثر الکساندر اوریون در سائوپائولو، برزیل است که با تصاویر جمجمه در یک تونل آلوده، مسئولان را مجبور کرد تا این منطقه را تمیز کنند.
۳. گرافیتی خزه‌ای
گرافیتی خزه‌ای، که به آن «گرافیتی سبز» نیز گفته می‌شود، از خزه زنده یا سایر مواد گیاهی برای خلق طرح‌ها استفاده می‌کند. این تکنیک به‌جای استفاده از مواد مصنوعی، از عناصر طبیعی و زیست‌تخریب‌پذیر بهره می‌برد و هنری خلق می‌کند که به محیط‌زیست نیز کمک می‌کند.
۴. نقشه‌برداری تصویری و گرافیتی دیجیتال
با پیشرفت فناوری، برخی هنرمندان محیط‌زیستی از تکنیک‌های تصویری برای نمایش پیام‌های پویا و موضوعات زیست‌محیطی روی ساختمان‌ها و دیوارها استفاده می‌کنند. این روش کاملاً غیرتهاجمی و موقت است و برای کمپین‌ها یا رویدادهای بزرگ بسیار مناسب است.
تأثیر بر فرهنگ شهری
دیوارنگاری محیط‌زیستی، نوعی کنشگری است که به‌طور یکپارچه با فرهنگ شهری ترکیب می‌شود. این آثار هنری، مناظر شهری معمولی را به بوم‌های تفکربرانگیز تبدیل می‌کنند و مسائل محیط‌زیستی را غیرقابل چشم‌پوشی می‌کنند.
بااستفاده از فضاهای عمومی، دیوارنگاری محیط‌زیستی شکاف بین هنر و کنشگری را پر می‌کند و آن را برای افراد از همه اقشار جامعه در دسترس می‌کند. رهگذران به تأمل در بحران‌های زیست‌محیطی که در این آثار نمایش داده شده است، دعوت می‌شوند و این باعث ایجاد گفت‌وگو و مسئولیت‌پذیری فردی و جمعی می‌شود.
بسیاری از پروژه‌های دیوارنگاری محیط‌زیستی، جوامع محلی را درگیر می‌کنند و حس مالکیت و هدف مشترک را ترویج می‌دهند. کارگاه‌ها و پروژه‌های گروهی به ساکنان کمک می‌کنند تا با مسائل محیط‌زیستی ارتباط برقرار کنند و در زیباسازی محله‌های خود سهیم شوند.
دیوارنگاری محیط‌زیستی اغلب پیام‌های آموزشی ارائه می‌دهد. به‌عنوان مثال، نقاشی‌های دیواری ممکن است شامل آماری درباره انتشار کربن یا اهمیت انرژی‌های تجدیدپذیر باشند و بینندگان را به سبک زندگی پایدارتر تشویق کنند.
هنرمندان و پروژه‌های شاخص
تعدادی از هنرمندان و ابتکارات برای مشارکت در جنبش دیوارنگاری محیط‌زیستی به رسمیت شناخته شده‌اند:
بنکسی: این هنرمند مشهور هنر خیابانی در چندین اثر به موضوعاتی همچون گرمایش جهانی و آلودگی پرداخته است. آثار او اغلب بینندگان را به پرسش درباره هنجارهای اجتماعی و بی‌توجهی به محیط‌زیست دعوت می‌کند.
پروژه «اوساریو» از الکساندر اوریون: این پروژه گرافیتی معکوس بااستفاده از تصاویر جمجمه در یک تونل آلوده، مسئولان را مجبور کرد تا این منطقه را تمیز کنند.
نقاشی‌های دیواری با موضوع تغییراقلیم: در شهرهایی مانند برلین، نیویورک و لندن، هنرمندان نقاشی‌های قدرتمندی درباره افزایش سطح دریاها، ذوب شدن یخچال‌ها و گونه‌های در معرض خطر ایجاد کرده‌اند که یادآور فوریت اقدام اقلیمی است.
دیوارنگاری محیط‌زیستی در بستر جهانی
دیوارنگاری محیط‌زیستی به یک پدیده جهانی تبدیل شده است و هنرمندان از فرهنگ‌های متنوع به این جنبش کمک کرده‌اند. در شهرهایی مانند بوگوتا، مدلین و سائوپائولو نقاشی‌های دیواری محیط‌زیستی به نشانه‌های شهری تبدیل شده‌اند و گردشگران و مردم محلی را به خود جذب می‌کنند.
در کشورهای در‌حال‌توسعه، دیوارنگاری محیط‌زیستی به‌عنوان ابزاری برای کنشگری مردمی مورد استفاده قرار می‌گیرد و به مسائل محلی مانند جنگل‌زدایی یا کمبود آب می‌پردازد. به‌عنوان مثال، در هند و کنیا هنرمندان از گرافیتی برای ترویج درختکاری و حفاظت از منابع آب استفاده کرده‌اند.
چالش‌ها و مناقشات
با وجود تأثیر مثبت، دیوارنگاری محیط‌زیستی با چالش‌هایی نیز مواجه است:
مسائل قانونی: دیوارنگاری اغلب به‌عنوان خرابکاری تلقی می‌شود که منجر به درگیری با مقامات می‌شود. برخی هنرمندان برای خلق آثار خود با جریمه یا دستگیری مواجه می‌شوند.
تجاری‌سازی: با افزایش محبوبیت هنر خیابانی، خطر تجاری‌سازی وجود دارد که ممکن است ریشه‌های کنشگری آن را تضعیف کند.
دوام آثار: بسیاری از آثار دیوارنگاری موقتی هستند و یا با گذر زمان محو یا حذف می‌شوند. اگرچه این مسئله با ماهیت زودگذر این هنر هماهنگ است، اما می‌تواند تأثیر پیام را محدود کند.
دیوارنگاری محیط‌زیستی یک رسانه قدرتمند است که هنر و کنشگری را برای پرداختن به مهمترین مسائل زمان ما ادغام می‌کند. این هنر فضاهای شهری را به بوم‌هایی پرجنب‌وجوش و تفکربرانگیز تبدیل می‌کند و تعامل عمومی را تقویت می‌کند و آگاهی زیست‌محیطی را ترویج می‌دهد. همان‌طور که شهرها رشد می‌کنند و چالش‌های محیط‌زیستی تشدید می‌شوند، این نوع هنر نقش بزرگتری در شکل دادن به گفتمان عمومی و الهام‌بخشیدن به اقدامات پایدار ایفا خواهد کرد.