بررسی تطبیقی نیچه و خیام : در جستجوی خوشبختی
حلیمه آذریون
دانشجوی ارشد زبان و ادبیات فارسی
نیچه و خیام، دو چهره‌ی برجسته از دو فرهنگ و زمان متفاوت، به جستجوی خوشبختی پرداخته‌اند و هر یک با نگاهی منحصر به فرد به این مفهوم نزدیک شده‌اند. نیچه، فیلسوف آلمانی قرن نوزدهم، در کتاب “حکمت شادان” (Die fröhliche Wissenschaft) مفهوم شادی را از منظر فلسفی بررسی می‌کند و به ما یادآوری می‌کند که شادی نه تنها نتیجه موفقیت‌ها، بلکه یک انتخاب آگاهانه است. او بر این باور است که پذیرش چالش‌ها و رنج‌ها، راهی به سوی شادی واقعی است.در سوی دیگر، عمر خیام، شاعر و ریاضی‌دان ایرانی قرن یازدهم، در رباعیات خود بر اهمیت زندگی در لحظه و لذت‌بردن از زیبایی‌های زودگذر تأکید می‌کند. او به ما یادآوری می‌کند که زندگی کوتاه است و باید از هر لحظه‌اش بهره‌برداری کنیم. خیام با نگاهی شاعرانه و فلسفی، به ما می‌گوید که خوشبختی در پذیرش زندگی با تمام ابعادش نهفته است.این دو اندیشمند با وجود تفاوت‌های فرهنگی و زمانی، به موضوعاتی مشترک مانند پذیرش واقعیت، زندگی در لحظه و اهمیت شادی پرداخته‌اند. نیچه و خیام هر دو به ما درس می‌دهند که خوشبختی یک سفر است و باید با آگاهی و انتخاب‌های آگاهانه به آن دست یابیم.
نیچه
فریدریش نیچه (۱۸۴۴-۱۹۰۰) فیلسوف، نویسنده و شاعر آلمانی است که به عنوان یکی از تأثیرگذارترین متفکران قرن نوزدهم شناخته می‌شود. او به خاطر نقدهایش بر دین، اخلاق و فلسفه‌های سنتی مشهور است. نیچه با آثارش نظیر “چنین گفت زرتشت” و “حکمت شادان”، مفاهیم جدیدی از فردیت و شادی را معرفی کرد. زندگی او تحت تأثیر بیماری‌های مزمن و تنهایی قرار داشت اما او را به تأملات عمیق‌تری درباره زندگی و خوشبختی سوق داد.
که حکمت شادان را نوشت درحایل که او فلسفه های دیگری را هم مطرح می‌کند همان طور که در کتاب چنین گفت زرتشت نوشته است و فلسفه‌ی دیگری دارد اما حکمت شادان اینگونه نیست بلکه پذیرفتن رنج است.
خیام
حکیم عمر خیام (۱۰۴۸-۱۱۳۱) شاعر، ریاضی‌دان و نجوم‌دان ایرانی است که بیشتر به خاطر رباعیاتش شناخته می‌شود. او در شهر نیشابور به دنیا آمد و به عنوان یکی از بزرگترین شاعران زبان فارسی شناخته می‌شود. خیام در اشعارش به مفاهیم عشق، زندگی و مرگ پرداخته و بر اهمیت لذت‌بردن از لحظات زندگی تأکید می‌کند. آثار او به زبان‌های مختلف ترجمه شده و تأثیر عمیقی بر ادبیات و فلسفه جهان گذاشته است.
مقایسه تطبیقی رباعی‌های خیام و حکمت شادان نیچه و سرآغاز تفکر درباره شادی
خیام در رباعی‌های خود بر لذت‌های زودگذر زندگی و اهمیت زندگی در لحظه تأکید می‌کند. او می‌گوید:
«برخیز و مخور غم جهان گذران
بنشین و دمی به شادمانی گذران
در طبع جهان اگر وفایی بودی
نوبت بتو خود نیامدی از دگران»
*نیچه* در “حکمت شادان” به شادی و لذت‌بردن از زندگی تأکید می‌کند. او بر این باور است که باید به زندگی با تمام چالش‌ها و زیبایی‌هایش پاسخ مثبت داد و رنج را پذیرفت :
«شادی در دل زندگی نهفته است،
و ما باید به آن پاسخ دهیم.»
پذیرش رنج و چالش
خیام به رنج و چالش‌های زندگی به عنوان بخشی از تجربه انسانی نگاه می‌کند و می‌نویسد:
> «درد و رنج، زینت زندگی است،
> به یاد داشته باش، که زندگی رنج و شادی است.»
نیچه نیز در “حکمت شادان” می‌گوید:
«زندگی بدون رنج و چالش، زندگی نیست.
> ما باید از رنج‌هایمان یاد بگیریم و از آن‌ها شادی بسازیم.»
زندگی در لحظه
خیام بر اهمیت زندگی در لحظه تأکید می‌کند و به ما یادآوری می‌کند که ممکن است فردا وجود نداشته باشد:
واندیشه فردات به جز سودا نیست
ضایع مکن این دم ار دلت شیدا نیست
کاین باقی عمر را بها پیدا نیست
نیچه نیز در “حکمت شادان” بر زندگی در حال تأکید می‌کند و می‌گوید:
«آینده تنها یک خیال است.
> ما باید از هر لحظه زندگی‌مان لذت ببریم.»
خیام متاثر از فرهنگ و فلسفه‌ی زمان خود، به ویژه عرفان و شعر کلاسیک فارسی، به مضامین شادی و زندگی در لحظه پرداخته است. او به دنبال فهمی عمیق از زندگی و لذت از آن است و از این رو به زیبایی‌های زودگذر تأکید می‌کند.
نیچه نیز تحت تأثیر فلسفه‌های پیشین، به ویژه فلسفه‌های یونانی و رمانتیک، به بررسی شادی می‌پردازد. او به عنوان یک فیلسوف مدرن، به مفهوم فردیت و آزادی در زندگی تأکید دارد و به دنبال یافتن معنا در زندگی با وجود چالش‌ها و رنج‌هاست.
هر دو اندیشمند به نوعی به اهمیت شادی و زندگی در لحظه پرداخته‌اند. خیام با نگاهی شاعرانه و نیچه با نگاهی فلسفی، هر دو به ما یادآوری می‌کنند که زندگی باید با تمام ابعادش تجربه شود. این دو از طریق آثارشان به ما می‌آموزند که چگونه می‌توان از لحظه‌های زندگی لذت برد و به شادی دست یافت.