زیست‌سیاست، دموکراسی زیستی، انبوه خلق
اسماعیل حسام مقدم
کتاب زیست سیاست / نوشته توماس لمکه / ترجمه۱: مهدی زهدی کهرپور و فاطمه سادات میراحمدی – انتشارات ثالث ۱۳۹۶ / ترجمه۲: بهراد رحمانی – نشر مرکز ۱۳۹۶ / ترجمه۳: مستانه فرجام – انتشارات روزنه ۱۳۹۶
این کتاب از دل منظومه ای تاریخی بیرون آمده و برخی رویداد های اجتماعی و سیاسی بسیار مهم آغاز سده بیست و یکم را مورد توجه قرار داده است. در ده سال گذشته ، روشنفکران ایالات متحد و دیگر کشور ها از ایده زیست سیاست برای اشاره به مسائل گوناگونی استفاده کرده اند. موضوعاتی مانند جنگ علیه تروریسم پس از یازده سپتامبر، ظهور نولیبرالیسم و نوآوری های زیست پزشکی و زیست فناوری – از جمله تحقیقات سلول های بنیادین و پروژه ژنوم انسانی . در این مباحث مفهوم زیست سیاست عموما نوعی کلید تفسیری برای تحلیل چگونگی ارتباط میان گسترش مرگ و ایجاد و حفظ حیات است
زیست سیاست، کتابی است که توسط توماس لمکه، جامعه شناس و فوکوپژوه آلمانی نوشته شده است. این کتاب در سال ۲۰۱۱ به چاپ رسیده و در سال ۱۳۹۶ توسط بهراد رحمانی به فارسی ترجمه شده است. این کتاب به بررسی مفهوم زیست سیاست و تاریخچه، تحولات و ابعاد آن می پردازد. زیست سیاست به معنای تعامل بین زندگی و سیاست است و نشان می دهد که چگونه زندگی به عنوان یک واقعیت عینی، مستقل و قابل اندازه گیری در نظر گرفته می شود و چگونه این واقعیت بر سازماندهی، کنترل و اصلاح جمعیت ها و افراد تاثیر می گذارد.
لمکه در این کتاب از دیدگاه میشل فوکو، پدر مفهوم زیست سیاست، به تحلیل این موضوع می پردازد و نشان می دهد که چگونه زیست سیاست از قرن هجدهم تا کنون تحولات مختلفی را طی کرده است. او می گوید که در قرن هجدهم، زیست سیاست به معنای تولید و توزیع ثروت و قدرت بین جمعیت ها بود و دولت ها برای افزایش رفاه و امنیت مردم از ابزارهایی مانند آمار، بیمه، مدرسه و پزشکی استفاده می کردند. در قرن نوزدهم، زیست سیاست به معنای تفکیک و طبقه بندی افراد بر اساس ویژگی های زیستی مانند نژاد، جنسیت، سلامت و بیماری بود و دولت ها برای ایجاد نظم و انضباط از ابزارهایی مانند زندان، آسایشگاه، مدرسه و بیمارستان استفاده می کردند. در قرن بیستم، زیست سیاست به معنای تغییر و تحول زندگی از طریق فناوری های نوین مانند ژنتیک، بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی و اطلاعاتی بود و دولت ها برای ارتقا و بهینه سازی زندگی از ابزارهایی مانند تست، تشخیص، درمان و اصلاح استفاده می کردند.
لمکه در این کتاب همچنین به بررسی انتقادات و چالش هایی که زیست سیاست با آن ها روبرو است می پردازد. او می گوید که زیست سیاست ممکن است منجر به تضعیف حقوق بشر، تهدید هویت فردی و گروهی، افزایش نابرابری و تبعیض، ایجاد خطرات اخلاقی و امنیتی و از دست دادن کنترل بر زندگی شود. او همچنین راهکارهایی را برای مقابله با این چالش ها ارائه می دهد و می گوید که برای ایجاد یک زیست سیاست منصفانه و پایدار، نیاز به یک اخلاق زیستی، یک حقوق زیستی، یک دموکراسی زیستی و یک فرهنگ زیستی داریم.
این کتاب را هر کسی که به موضوعات مربوط به زیست سیاست، زیست شناسی، فناوری، اخلاق، حقوق، دموکراسی و فرهنگ علاقه مند است، می تواند بخواند. این کتاب به شما کمک می کند که به مسائل زیستی از یک دیدگاه سیاسی و اجتماعی نگاه کنید و نقش خود را در شکل گیری آینده زندگی شناسایی کنید. این کتاب برای دانشجویان و پژوهشگران رشته های مختلف مانند جامعه شناسی، فلسفه، حقوق، علوم سیاسی، علوم زیستی و علوم انسانی نیز مفید و آموزنده است.
بخش‌های کتاب زیست سیاست اثر توماس لمکه به شرح زیر هستند:
– بخش اول: مقدمه. در این بخش، لمکه به تعریف و تاریخچه مفهوم زیست سیاست می پردازد و نشان می دهد که چگونه این مفهوم از آثار میشل فوکو برگرفته شده است. او همچنین به بررسی روش شناختی و نظری خود در این کتاب می پردازد و اهداف و ساختار کتاب را معرفی می کند.
– بخش دوم: زیست سیاست در قرن هجدهم. در این بخش، لمکه به بررسی زیست سیاست به عنوان یک سیاست جمعیت می پردازد و نشان می دهد که چگونه در قرن هجدهم، دولت ها برای افزایش رفاه و امنیت مردم از ابزارهایی مانند آمار، بیمه، مدرسه و پزشکی استفاده می کردند. او همچنین به بررسی تاثیرات این سیاست بر تولید و توزیع ثروت و قدرت بین جمعیت ها می پردازد.
– بخش سوم: زیست سیاست در قرن نوزدهم. در این بخش، لمکه به بررسی زیست سیاست به عنوان یک سیاست انسانی می پردازد و نشان می دهد که چگونه در قرن نوزدهم، دولت ها برای ایجاد نظم و انضباط از ابزارهایی مانند زندان، آسایشگاه، مدرسه و بیمارستان استفاده می کردند. او همچنین به بررسی تاثیرات این سیاست بر تفکیک و طبقه بندی افراد بر اساس ویژگی های زیستی مانند نژاد، جنسیت، سلامت و بیماری می پردازد.
– بخش چهارم: زیست سیاست در قرن بیستم. در این بخش، لمکه به بررسی زیست سیاست به عنوان یک سیاست زندگی می پردازد و نشان می دهد که چگونه در قرن بیستم، دولت ها برای ارتقا و بهینه سازی زندگی از ابزارهایی مانند تست، تشخیص، درمان و اصلاح استفاده می کردند. او همچنین به بررسی تاثیرات این سیاست بر تغییر و تحول زندگی از طریق فناوری های نوین مانند ژنتیک، بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی و اطلاعاتی می پردازد.
– بخش پنجم: چالش ها و راهکارها. در این بخش، لمکه به بررسی انتقادات و چالش هایی که زیست سیاست با آن ها روبرو است می پردازد و راهکارهایی را برای مقابله با آن ها ارائه می دهد. او می گوید که زیست سیاست ممکن است منجر به تضعیف حقوق بشر، تهدید هویت فردی و گروهی، افزایش نابرابری و تبعیض، ایجاد خطرات اخلاقی و امنیتی و از دست دادن کنترل بر زندگی شود. او همچنین می گوید که برای ایجاد یک زیست سیاست منصفانه و پایدار، نیاز به یک اخلاق زیستی، یک حقوق زیستی، یک دموکراسی زیستی و یک فرهنگ زیستی داریم.
هنگامی که به زیست سیاست اشاره می‌شود بی‌شک معانی چندگانه و متفاوتی به ذهن متبادر می‌شود. این امر تعجب‌برانگیز است، زیرا معنای لغوی این کلمه کاملاً روشن است. این کلمه بر سیاستی دلالت میکند که به زندگی یونانی می‌پردازد. اما این‌جا همان نقطه‌ای است که مسئله آغاز می‌شود. آنچه برخی افراد واقعیتی کم‌اهمیت تلقیاش می‌کنند («مگر سیاست یکسره با زندگی سروکار ندارد؟») برای برخی دیگر معیاری است حاکی از طرد زندگی («سیاست همان جایی آغاز می‌شود که زندگی بیولوژیک به پایان می‌رسد»). نزد گروه دوم، سیاست فراسوی زندگی بیولوژیک است. از این دیدگاه «زیست‌سیاست» باید پادآمیزه، یعنی ترکیبی از دو اصطلاح متضاد، در نظرگرفته شود. مدافعان این موضع ادعا می‌کنند که سیاست در معنای کلاسیک مربوط به کنش و تصمیم‌گیری مشترک است و این دقیقاً همان چیزی است که از ضروریات تجربه‌ی بدنی و واقعیات زیست‌شناختی برمی‌گذرد و قلمرویی از آزادی و تعامل انسانی را می‌گشاید. کتاب پیشرو در پی وضوح بخشیدن به این بحث است. زیست‌سیاست قلمرویی نظری و تجربی را برمی‌سازد که از مرزهای رشته‌های دانشگاهی متعارف عبور میکند و تقسیم کار آکادمیک سنتی و فکری را برهم می‌زند. لذا این کتاب دو هدف دارد. از سویی، در پی آن است تا به‌طور نظام‌مند تاریخ مفهوم زیست‌سیاست را مرور کند، و از سوی دیگر، درباره‌ی ارتباط آن با مباحث نظری معاصر کندوکاو کند.
مباحث کتاب زیست سیاست به شرح زیر می باشد: زندگی به مثابه بنیان سیاست، زندگی به مثابه ابژه سیاست، اداره موجودات زنده میشل فوکو، قدرت حاکم و حیات برهنه جورجو آگامبن، سرمایه داری و انبوه خلق زنده مایکل هارت و انتونیو نگری، ناپدیدی و دگرگونی سیاست، پایان و بازآفرینی طبیعت، سیاست حیاتی و زیست اقتصاد، چشم انداز تجزیه و تحلیل زیست سیاست.