تاملی بر مطالعات جامعه‌شناسی یک روزنامه‌نگار زن درباره زنان جنوب؛
مهدیه امیری، مساله «زن» را در رسانه بومی به دغدغه مبدل کرد
الهام بهروزی
وقتی به پیشینه حضور زنان در عرصه رسانه استان بوشهر در دوران بعد از انقلاب نگاه می‌کنیم، معلوم می‌شود که سنگ بنای حضور این قشر در رسانه از اواخر دوران اصلاحات و اوایل دولت بهار گذاشته شده است؛ یعنی زمانی که تفکرات و اندیشه‌های نو و اصلاح‌طلبانه در ساختار سیاسی کشور غالب و فضا برای حضور زنان و کنشمندی آنها در عرصه‌های مختلف نسبت به دولت‌های قبلی تا حدودی فراهم‌تر شد، زنان بوشهری نیز کم‌کم راهشان به هفته‌نامه‌های بومی باز شد؛ هفته‌نامه‌هایی که اکثرا با مشیء اصلاح‌طلبی در جنوب کشور فعالیت‌شان را از دوره اصلاحات شروع کرده و گام‌های استواری را در بازنمایی سیمای فرهنگی بوشهر و اقتصاد و مسائل اجتماعی آن برداشته بودند. هفته‌نامه‌هایی چون «آیینه جنوب»، «نسیم جنوب»، «پیغام»، «پیام جنوب»، «اتحاد جنوب»، «نصیر بوشهر» و… که چهره‌های سیاسی و فرهنگی چون محمد دادفر، منوچهر آتشی، علی هوشمند، رضا معتمد، حسن لاوری، سیدقاسم یاحسینی، حمید موذنی، یونس قیصی‌زاده در آنها مهمترین مسائل روز جامعه بوشهر و فرهنگ و ادبیات این منطقه فرهنگ‌مند و متمدن را مورد کندوکاو و بررسی قرار می‌دادند. همین نشریات سرآغازی برای ورود زنان بوشهری به عرصه مطبوعات شد. زنانی که ابتدا خبرنگاران ساده یا حروف‌چین بودند ولی در ادامه به گزارش‌نویسان جست‌وجوگر و ستون‌نویس‌ها و دبیران خبری دغدغه‌مندی مبدل شدند. این زنان نسل اول خبرنگاری بوشهر را در دوران پساانقلاب تشکیل دادند. زنانی که با وجود شرایط سخت، قلم می‌زدند و در موضوعات مختلف به اطلاع‌رسانی و روشنگری همت می‌ورزیدند؛ از زن در جامعه سنتی تا ورود به بافت تاریخی و حوزه‌های کمتر دیده شده استان و کشور. موضوعاتی که اغلب از دید خبرنگاران و روزنامه‌نگاران مذکر استان دور مانده بود اما این زنان آمدند و از زنان که همچنان در جامعه آن روز، به‌عنوان جنس دوم شناخته می‌شد، نوشتند. این نوشته‌ها باعث شد که نگاه‌ها نسبت به زنان که تا پیش از این در نشریات و جامعه ایرانی چندان مورد اولویت نبود، حساس‌تر شود و زنان خبرنگار با جرات بیشتری از هم‌جنسان خود و زخم‌ها و دردهای مسکوت‌شان بنویسند.
مهدیه امیری، روزنامه‌نگار و نویسنده جنوبی که متولد دی ۱۳۶۱ و دانش‌آموخته رشته علوم اجتماعی در مقطع کارشناسی ارشد است، یکی از زنان رسانه‌ای بوشهری است که با نگاهی آکادمیک و کاملا تخصصی موضوع «زن» را در رسانه استان مورد بررسی و واکاوی قرار داد. امیری که کارش را با یک نشریه دانشجویی به نام «بهار» شروع و به‌طور رسمی از مرداد سال ۱۳۸۵ با هفته‌نامه «اتحاد جنوب» حضورش را در عرصه رسانه استان بوشهر به‌عنوان گزارش‌‌نویس اعلام کرد، سپس با نگارش جستارها، مقالات و یادداشت‌های تخصصی از زنان و جهان ناخوانده آنها با زبان و روایتی علمی و مبتنی بر مطالعات و نظریه‌های متفکران و جامعه‌شناسان ایرانی و غیرایرانی سخن گفت.
امیری در ادامه با همراهی همسرش؛ اسماعیل حسام‌مقدم «هامون ایران؛ تارنمای جامعه مدنی جنوب ایران» را که مجموعه‌ای از سایت تحلیلی، خبری، فصلنامه، سالنامه و انتشاراتی با محوریت موضوعات اجتماعی و مطالعات حوزه زنان بود، تاسیس و راه‌اندازی کردند. در اینجا یادآوری می‌شود که البته امیری تنها به سایت هامون ایران و نوشته‌های مطبوعاتی خود در باب زنان اکتفا نکرد، بلکه با عمق‌بخشی و گسترش دامنه مطالعاتی و فعالیتی خود در این حوزه آثار متعددی را پدید آورد که از جمله آنها می‌توان به «توسعه پایدار و نقش‌آفرینی زنان روستایی» (۱۳۹۵)، «زنان و حکمروایی خوب شهری» (۱۳۹۶)، «زنان و گفتمان سبز» (۱۳۹۷)، «جامعه شناسی مسائل اجتماعی زنان (به طور مشترک با نویسندگان دیگر)» (۱۳۹۸) و کتاب «نا- جنبش زنان جنوب؛ خیزشی آرام» (۱۳۹۹) اشاره کرد. وی همچنین سه کتاب را با همکاری اسماعیل حسام‌مقدم درباره پروژه فکری هامون نوشت و منتشر کرد که شامل «عصرانه فرهنگی هامون» (۱۴۰۰)، «صفحات مطبوعاتی هامون» (۱۴۰۱) و «متون نشریه آوای هامون» می‌شوند.
مهدیه امیری به طور تخصصی و موشکافانه زن جنوبی و جامعه‌ای که در آن زیست می‌کند در آثار و نوشته‌هایش مورد بررسی و تدقیق قرار داده است. از این‌رو، آثاری را که پدید آورده، نه تنها آثاری پرمایه و فاخر، بلکه منابعی مرجع برای پژوهشگران امروزی در حوزه مطالعات جامعه‌شناسی زنان جنوب شناخته می‌شوند. یکی از آثار قابل درنگ امیری، کتاب «نا- جنبش زنان جنوب؛ خیزشی آرام» است. وی در این اثر به حرکت‌های آرام زنان در مطالبه‌گری حق و حقوق‌شان اشاره کرده و این حرکت‌ها را در کسوت «ناجنبش‌های اجتماعی» معرفی کرده است.
امیری پیش از این در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایبنا در این باره بیان کرده است: «این نا-جنبش‌هایی که به صورت مداوم شکل می‌گیرد، باعث شده که زنان به «سوژه‌های سخنگو» تبدیل شوند که «خود خویشتن» و «هویت مستقل» خود را نشان دهند و برای خواسته‌های خود همواره تلاش کنند و حتی برخی نگاه‌ها به حضور زنان در اجتماع تغییر کرده و ما شاهد انواع مشارکت‌های سیاسی و اجتماعی و هنری زنان در قالب عضویت در یک گروه یا حزب سیاسی، رقابت در جهت انتخاب شدن برای پست‌های سیاسی و عمومی کشور و… هرچند اندک هستیم. این مواردی که مطرح کردم، در کل برای شناخت و معرفی بیشتر ایده «ناجنبش» بود و به‌تبع زنان جنوب به خصوص استان بوشهر که در این کتاب مدنظر من بوده، بر حسب رخدادهایی که در زندگی روزمره خود تجربه کرده‌اند و خیزش‌های آرامی که در حوزه‌های مختلف برداشته‌اند تا حدودی موفق به نقش‌آفرینی و کسب هویت‌های مستقل و سوژه‌هایی سخنگو شده‌اند.» وی در این کتاب، کنشمندی و خیزش زنان جنوبی را در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی استان به رخ کشیده است که این خیزش‌ها زمینه دسترسی آنها را به هویت مستقل و نقش‌آفرینی در پست‌های سیاسی یا اداری تسریع کرده است.
امیری که از سال ۱۴۰۰ عضو شورای مرکزی «جمعیت زنان مسلمان نواندیش ایران» شد، با برگزاری کارگاه‌های آموزشی «مطالعات زنان و مسائل حقوقی، کودکان و خانواده» با همکاری احزاب و مطبوعات و انجمن‌های علمی در استان تلاش کرد تا در این زمینه با آگاهی‌بخشی و احصای مسائل و مشکلات این دو قشر بتواند گام‌های اساسی را در حفظ کیان و هستی خانواده ایرانی، حقوق کودکان و اصالت زن و استقلال وجودی او در جامعه در حال گذار از سنت ایران امروز بردارد و در این زمینه تا حدودی توانست روشنگری کند.
با این اوصاف، امیری یکی از روزنامه‌نگاران و پژوهشگران برجسته زن بوشهری است که شوربختانه با همه توانمندی و دانش و تجربه‌های که در حوزه زنان و رسانه داشته و دارد، در این سال‌ها به انزوا و عزلت روی آورده است. البته او در انزوای خود دست از مطالعه و پژوهش برنداشته است. امید است که در دولت پزشکیان به نحو مطلوبی از زنان نخبه‌ای چون مهدیه امیری که بر مبنای دانش و دغدغه از زنان و کودکان در این سال‌ها گفته و نوشته، در رسانه و برخی از نهادهای علمی بهره گرفته شود تا بتوان گفتمان زن امروز را در جامعه کنونی نهادینه کرد؛ جامعه‌ای که امروز چاره‌ای جز شنیدن و فهمیدن زنان و نیازهایش در کنار دیگر قشرها ندارد.
مهدیه امیری خوشبختانه در این سال‌ها با فعالیت‌های مدنی و مطبوعاتی که داشته رزومه پرباری را جمع‌آوری کرده است، بی‌شک بازگشت این روزنامه‌نگار به رسانه می‌تواند نوید روزهای خوبی را برای زنان و نشریات امروزی استان بدهد. بخشی از مسوولیت‌هایی که امیری در این سال‌ها در رسانه و تشکل‌های سیاسی و انجمن‌های علمی داشته است به این شرح است: عضو شورای موسس پروژه «ارغنون؛ بازگشت به آینده جنوب ایران»، «عضو شورای مرکزی «جمعیت زنان مسلمان نواندیش ایران»، عضو هیات مدیره «انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتیاطات»، مدرس کارگاه آموزشی «مطالعات زنان و مسایل حقوقی، کودکان و خانواده»، عضو پیوسته «انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات»، دبیر «جمعیت زنان مسلمان نواندیش» در استان بوشهر، ایده‌پرداز و عضو هیات موسس “«انجمن زنان نواندیش استان بوشهر»، مدیر داخلی انتشارات «هامون نو»، مدرس کارگاه آموزشی «زنان، توسعه پایدار و جامعه مدنی»، صاحب امتیاز و مدیرمسوول کانون تبلیغاتی «هامون نو»، مدیر اجرایی «عصرانه فرهنگی هامون»، عضو هیات موسس «انجمن هامون ایران».
وی همچنین عضو شورای موسس پروژه «هامون؛ بازگشت به جامعه مدنی جنوب ایران» از سال ۱۳۹۱ تاکنون است (این پروژه در طول فعالیت خود در تلاش برای ایجاد امکانهای مفاهمه و دیالوگ فرهنگی در میان نخبگان و کنشگران جامعه مدنی جنوب ایران از استان خوزستان تا فارس تا هرمزگان تا سیستان و بلوچستان تا کهگیلویه و بویراحمد با مرکزیت استان بوشهر -شهرستان دشتستان است. این پروژه در پنج حوزه مطالعات فرهنگی، مطالعات جامعه مدنی، مطالعات محیط زیست و توسعه پایدار، مطالعات زنان و مطالعات جنوب ایران به تولید متن می‌پردازد. همچنین این پروژه دارای یک مرکز انتشارات، دو مجله تخصصی، یک وبسایت عمومی، یک کانون تبلیغاتی، یک مجموعه نشست با عنوان عصرانه فرهنگی هامون، یک مجموعه صفحات مطبوعاتی در دیگر نشریات، یک بنیاد نیکوکاری در حوزه ترویج کتابخوانی، یک مرکز ترجمان بینافرهنگی، یک صفحه نشر کتاب و مجله در فیدیبو، چندین صفحه ارتباطی در تلگرام و اینستاگرام است.) عضو شورای مرکزی «کانون همیاران جوان»، مشاور جوان شهردار برازجان (از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۶) و عضو و نویسنده «خانه مطبوعات استان بوشهر» است.
امیری، به دلیل تخصصی که در حوزه مطالعات اجتماعی زنان استان داشته و دارد، بر این باور است که زنان در توسعه استان سهم ناچیزی دارند و تاکید می‌کند: «اگر خواهان توسعه هستیم، باید زن و مرد به‌دور از نگاه‌های جنسیتی و در یک برابری مطلق با یکدیگر همکاری داشته باشند. در ایران شاخص توانمندسازی جنسیتی در مقابل شاخص توسعه انسانی دچار تزلزل است و به ظرفیت‌ها و توانمندی‌های زنان کمتر توجه شده است. این نقد «جنسیت» و «توسعه» تنها شامل کشور ما نمی‌شود. بلکه این مساله در سراسر جهان مطرح است و شاهد این هستیم که سازمان ملل برنامه‌هایی در این حوزه ارائه داده و مساله زنان و نقش آنها در توسعه را با نگاهی ویژه دنبال می‌کند. بنابراین ما برای رسیدن توسعه باید به زنان نقش بدهیم.»
منبع: روزنامه بامدادجنوب