آیا شوخ طبع ها افراد باهوش تری هستند؟
دکتر شبنم آفرین
برای فرار از دغدغه های روزمره به گوش دادن یک پادکست طنز پناه برده بودم که نکاتی در پادکست نظرم را به خودش جلب کرد. مسئله این بود که فرد راوی چنان متبحرانه به قول سینمایی ها آکووارد مومنت ها را تعریف می کرد که به راحتی میتوانستم خودم را به جای شخصیت اصلی تصور کنم یا حتی دراماتیک ترین لحظات را چنان با آب و تاب وصف ناپذیری در کلام می آورد که تا چند ثانیه اصل غمگینانه بودن لحظه برایم محو می شد و تعریف طنزگونه اش در ذهنم پابرجا بود. با توجه به سوابق تدریس ام در مقاطع مختلف از دبیرستان تا دانشگاه و نیاز داستان سرایی برای آموزش بهتر به فکر چاشنی طنز در بهبود روند آموزش افتادم زیرا شیرینی مدرسه و دانشگاه فقط با شوخی های به یادماندنی اساتیدم قابل بازیابی ذهنی بود به همین خاطر بیشتر در این موضوع به جستجو پرداختم تا بتوانم علمی تر به موضوع نگاه کنم . جالب توجه اینکه یافته ها نشان دادند که شوخی از جمله عواملی است که باعث نیرومند شدن روابط اجتماعی (کلی،۲۰۰۲،مک گی،۲۰۰۲)ایجاد و حفظ همبستگی اجتماعی و انسجام گروهی می شود(روی، ۱۹۶۰، لفاوی و مانوئل، ۱۹۷۶). همچنین شوخی با افزایش آگاهی و توانایی های اجتماعی، هیجانی و اخلاقی، افزایش خودبینشی و واقع نگری در بهبود افرادی با شخصیت ضداجتماعی، نقش موثری دارد(مارتنز،۲۰۰۴).
تحقیقات هوک و همکارانش در سال ۲۰۱۵ نیز نشان داد شوخ طبعی باعث تسهیل ماندگاری ناشی از یادگیری بوده، همچنین شوخ طبعی همبستگی زیادی با خلاقیت و هوش دارد.
در یک پروژه تحقیقاتی دیگر که توسط دنیز ارسلان در سال ۲۰۲۱ صورت گرفت نشان داد افراد به اندازه درک و دریافتشان از موضوعات آن را به طنز تبدیل می کنند و نکته جالب توجه این که طنز و شوخ طبعی در بزرگسالان اغلب برای اجتماعی شدن و بهبود روابط بوده در حالی که در نوجوانان و کودکان برای پذیرش همسالانشان به کار می رود. از طرفی فرهنگ می تواند نقش اساسی در چگونگی ارتباط هوش و توانایی شوخ طبعی ایجاد کند و این مسئله محصول هوش و هنر ذهن تلقی می شود.
به عقیده مازلو هم یکی از ویژگی های افراد خودشکوفا داشتن شوخ طبعی فلسفی و غیرخصمانه است. فردی که برای رهایی از شرایط تنش زا از شوخی استفاده می کند استرس کمتری را تجربه نموده و در حقیقت به مدیریت استرس پرداخته است(ترابی و همکار،۱۳۹۲). نتایج مطالعاتی نشان داده است که آموزش شوخ طبعی نه تنها شوخ طبع بودن را تقویت می کند، بلکه عملکرد خلاقانه را هم بهبود می بخشد(آهنگرقربانی و همکاران، ۱۴۰۰). اینطور به نظر می رسد که نگاه طنزآمیز به شرایط، ذهن را از افکار منفی دور کرده و به شخص اجازه می دهد تا راه حل های نوآورانه را به کار گیرد. از آنجا که فرد با نگاه طنزآمیز، خلاقیت خود را به نمایش می گذارد، مهارتش در به کارگیری راهکارهای خلاقانه در سایر زمینه ها را هم در خود پرورش می دهد.
رابطه حل مسئله به عنوان یکی از مولفه های هوش هیجانی با شوخ طبعی، یکی دیگر از زمینه های تحقیقی است. در این زمینه، سولومون(۱۹۹۶) معتقد است شوخی یک فرایند سه مرحله ای است که با برانگیختگی شروع می شود، با حل مسئله و مشکل ادامه میابد و با یک تصمیم به پایان می رسد. در واقع شوخی با مهارت های حل مسئله مرتبط است. در همین رابطه ایسن و همکاران(۱۹۸۷)نیز به این نتیجه رسیدند که شوخی توانایی حل مشکلات و مسائل را تحت تاثیر قرار میدهد(خشوعی،۱۳۸۷).
از آنجایی که طنازی هم یکی از انواع هوش محسوب می شود بر این اساس آن را نشات گرفته از هوش عمومی و هوش هیجانی می دانند که شامل سه بخش توانایی ایجاد شرایط لازم، درک توانایی و دریافت طنز و پیش بینی شرایط لازم برای استفاده از این هوش است که در حقیقت یک موضوع بین فردی بوده و به ایجاد شرایط مناسب در محیط می انجامد(موریس، ۲۰۲۴).
گلمن در ۱۹۹۵ هوش هیجانی را شامل مولفه هایی همچون خودآگاهی هیجانی، خودابرازی، حرمت نفس، خودشکوفایی، استقلال، همدلی، مسئولیت پذیری اجتماعی، روابط بین فردی، واقع گرایی، انعطاف پذیری، حل مسئله، تحمل فشار روانی، کنترل تکانش، خوش بینی و شادمانی می دانست. اما صرف نظر از دیدگاه های نظری هوش هیجانی بالا با مولفه های روان شناختی متعددی همچون رفتارهای مرتبط با سلامتی(اسلسکی و کارترایت، ۲۰۰۲)، افزایش همدلی، خوش بینی، جرات( گلمن،۱۹۹۵)، کاهش افسردگی و پریشانی(دودا و هارت، ۲۰۰۰، اسلسکی و کارترایت، ۲۰۰۲) مرتبط است. در عین حال یکی از مهم ترین و بدیع ترین این مولفه ها شوخ طبعی است. شوخ طبعی که به تفاوت های عادتی افراد در همه رفتارها، تجارب، عواطف، نگرش ها و توانایی هایی در ارتباط با سرگرمی، خندیدن، شوخی کردن اطلاق می شود(مارتین،۲۰۰۱). یکی از مولفه هایی است که امروزه به علت ارتباط با عواملی همچون افزایش شادی و شادکامی، خوش بینی، عزت نفس، احساس کنترل، همدلی، روابط اجتماعی و کاهش استرس، افسردگی، نگرانی ، اضطراب، ترس و پرخاشگری مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است(خشوعی،۱۳۸۶).
در این باره جیل گرینگروس روان شناس می گوید: بین حس شوخ طبعی و هوش فرد ارتباط مستقیم وجود دارد. بررسی هایی که در سال ۲۰۱۰ منتشر شد بر هوش و استعداد افراد شوخ طبع تاکید کرد؛ زیرا این افراد به خوبی می دانند آن مطلب را چگونه تعریف کنند تا دیگران از شنیدن آن شاد بشوند. از طرفی محققان به این موضوع دست یافته اند که افراد عصبی معمولا در شرایط آزمایش مضطرب‌تر می‌شوند و این اضطراب بر عملکرد آن‌ها در آزمون های IQ تأثیر می‌گذارد.
با همین بررسی های موردی و مقالات مختلف داخلی و خارجی مبتنی بر این موضوع مصمم تر شدم تا طنز و شوخ طبعی را چاشنی تدریس و فعالیت های روزانه کنم، زیرا دریافته ام که نوع روایت های افراد از حکایت های زندگی متفاوت است پس چه بهتر که در این زمانه ی پر هیاهو راویان جذاب تری برای اتفاقات باشیم شاید قلبی را به نور عشق و امید و لبی را به خنده بگشاییم.