تئاتر خیابانی در بوشهر قربانی بی‌توجهی‌ها شد؛
هنری مردمی با کارکرد اجتماعی بالا
الهام بهروزی
تئاتر خیابانی یکی از مردمی‌ترین هنرهایی است که در گذرها، میادین و پارک‌های بزرگ شهرها به نمایش درمی‌آید. موضوع این نوع تئاتر معمولا حول مسائل و آسیب‌های اجتماعی نظیر جنگ، خیانت، طلاق، اعتیاد، بزهکاری و … میچرخد. از این‌رو، تئاتر خیابانی یکی از مناسب‌ترین قالب‌های هنری برای بازنمایی چهره کریه آسیب‌های اجتماعی و زخم‌های ناسوری شناخته می‌شود که در لایه‌های تو در توی جامعه کنونی رسوخ کرده‌اند.
با این اوصاف، می‌توان مدعی شد که تئاتر خیابانی کارکرد اجتماعی دارد؛ چراکه متعهد به واقعیت و مشکلاتی است که گریبان جامعه را گرفته است. هنرمندانی که در این عرصه فعالیت می‌کنند، هنرمندانی دغدغه‌مند و واقع‌گرا هستند، زیرا آن‌ها تمام همت خود را به کار می‌گیرند تا با درهم شکستن قواعد سنتی ایتالیایی‌وار نمایش‌های صحنه‌ای، مردم گذر و خیابان‌ها را همان‌هایی که امکان یا فرصت تماشای تئاتر در سالن‌های نمایش ندارند، با اجرای تئاتر خیابانی به سمت این هنر معطوف و دردها و آفت‌هایی که به جان زندگی‌ها افتاده برای مخاطبان خود با زبان لطیف و گاه گزنده‌ای روایت کنند.
تئاتر خیابانی در دهه ۹۰ رونق چشمگیری پیدا کرد و عمده آثاری که در این دوره تولید شد توجه ویژه‌ای به موضوعات اجتماعی داشتند که در این زمینه در استان بوشهر، آثار قابل تاملی از سوی برخی از کارگردانان باتجربه و جوان هم‌استانی نظیر مارال ایزدبخش، محمد مظفری، برادران ملاح و… تولید شد که مضامینی ملموس و جذاب برای مخاطبان کوی و برزن داشت. بسیاری از این آثار در جشنواره‌ها و مکان‌های عمومی بوشهر اجرا شدند و به‌طور واقع‌گرایانه‌ای بارزترین آسیب‌های اجتماعی جامعه کنونی نظیر طلاق، آفت‌های فضای مجازی، اعتیاد و… که شیرازه و کانون خانواده را نشانه گرفته‌اند، نمایش دادند.
تولید آثار باکیفیت خیابانی موجب شد که مخاطبانی در بوشهر برای این نوع تئاتر پیدا شود و خود این هنر در مسیر رشد قرار بگیرد تا جایی که تقریبا داشت به یکی از هنرهای پررونق استان مبدل می‌شد که با تغییر دولت و سیاست‌های فرهنگی و هنری کشور، به یکباره با رکودی آشکار مواجه شد. ما در دولت سیزدهم با کمتر آثاری در حوزه تئاتر خیابانی مواجه شدیم.
این در حالی است که این هنر علاوه بر کارکرد اجتماعی، با کارکرد آموزشی که دارد، نقش پیش‌برنده‌ای را در پیشگیری از بروز ناهنجاری‌های رفتاری در کودکان دارد! بنابراین انتظار می‌رفت که تئاتر خیابانی همان مسیر روبه رشد خود را در آن دولت طی کند ولی تئاتر خیابانی هم به‌مانند تئاتر صحنه‌ای در بوشهر دچار سکته شد و حیاتش به جشنواره‌ها گره خورد.
البته متولیان هنر استان در این دوران، رکود تئاتر را به‌منزله پوست‌اندازی این هنر در استان تلقی کردند که ظاهرا این پوست‌اندازی با توقف آن در مرکز استان به معنا رسید. در این میان، سعی کردیم گپ و گفتی را با برخی از مخاطبان تئاتر استان داشته باشیم که معمولا از تئاترهای خیابانی استقبال می‌کردند.
یکی از آن‌ها به بامداد جنوب گفت: تئاتر خیابانی یک تئاتر روان و قابل فهم است که متناسب با ذائقه و نیاز مخاطب عام یا بهتر بگویم مردم کوچه و بازار تولید می‌شود. محورهای موضوعی این تئاترها معمولا برگرفته از مشکلات و دردهای خود مردم است. گاه این تئاترها راه‌های برون‌رفت مشکل یا معضلی را در بطن خود گوشزد می‌کنند اما اغلب نگاه ظریفی به ریشه‌های بروز آسیب‌ها در زندگی فردی یا اجتماعی ما دارند. بدین‌شکل ما را نسبت به رفتارهایمان هوشیارتر و آگاهتر می‌کنند.
به عقیده وی، با توجه به اینکه این نوع تئاتر با کمترین هزینه و بدون نیاز به دکور، سن، نور و… تولید می‌شود، قالب مناسبی است که دستگاه‌های شهری و فرهنگی با استفاده از ظرفیت آن برای فرهنگ‌سازی و آگهی‌بخشی در جامعه اقدام کنند. در این زمینه، سال‌های گذشته سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری بوشهر با همراهی شورای قبلی حمایت خوبی از تولید تئاترهای خیابانی با موضوعات اجتماعی داشت و در این زمینه از هنرمندان بومی کمک می‌گرفت اما در سه چهار سال اخیر، این حمایت دیده نمی‌شود. این در حالی است که سازمان فرهنگی شهرداری به کمک تئاتر خیابانی می‌تواند به زبان روان و گویایی بسیاری از آفت‌هایی که فضای مجازی به جان جامعه انداخته است، بازشناسی و آسیب‌شناسی کند.
مخاطب دیگری هم حذف تئاتر خیابانی از برنامه‌های هنری استان را نتیجه مدیریت معیوب دانست و به بامداد جنوب گفت: یکی از اجتماعی‌ترین و زنده‌ترین هنرهایی که می‌شناسیم تئاتر است که به‌مانند موسیقی نقش بسزایی را در پویایی و تحرک‌بخشی جامعه ایفا می‌کند. این هنر کارکرد اجتماعی و آموزشی دارد و بدون هیچ هزینه‌ای برای مخاطب، در سطح شهر به روی صحنه می‌رود و با ماهیتی که دارد به جنگ با نابرابری‌ها و تبعیض‌ها می‌رود. این هنر مردم گذر را که مخاطب اصلی‌اش هستند، برای رسیدن به رشد جمعی تشویق می‌کند. در عجبم که چرا این هنر باید در دولت مردمی کم‌فروغ شود!
وی که خود از بازیگران تئاتر است اما نخواست هویتش فاش شود، تاکید کرد: ما در دولت روحانی با همراهی برخی از نهادها و همکاری انجمن هنرهای نمایشی و اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان، توانسته بودیم تئاتر خیابانی را در سطح شهر بوشهر به یک هنر جریان‌ساز و مخاطب‌دار در بیاوریم. در آن دوره آثاری درباره اهمیت فرهنگ کتاب و کتابخوانی، روابط و ازدواج‌های غلط و پرآسیب، طلاق و اعتیاد ساخته شد که مخاطب را تحت تاثیر قرار می‌داد و به تفکر وامی‌داشت.
این مخاطب تاکید کرد: اما چه شد که هنر به یکباره در دولت سیزدهم از تک و تا افتاد؟! چرا متولیان امر از بازپروری این هنر که بیان‌کننده عقاید و افکار و زخم‌های کتمان‌شده جامعه امروزی بود، غفلت ورزیدند و صرفا به کارهای ایدئولوژیک و سیستماتیکی روی آوردند که دستاورد شاقی برای فرهنگ و هنر استان نداشت. امیدوارم که در دولت پزشکیان شاهد رونق گرفتن دوباره تئاتر خیابانی باشیم.
در این میان یک مخاطب دیگر تئاتر خیابانی با اشاره به نقش و اهمیت این تئاتر در فرهنگ‌وری و آسیب‌شناسی جامعه کنونی در گفت‌وگو با بامداد جنوب گفت: در دولت سیزدهم برای رشد تئاتر تلاش شد. برنامه‌ریزی شد. خوشبختانه به کمک همین برنامه‌ریزی‌ها بود که نه تنها نمایش‌های صحنه‌ای؛ بلکه تئاتر خیابانی رونق چشمگیری در استان پیدا کرد. به‌طوری که این نوع تئاتر در فصول خوش آب و هوای سال در سطح شهر در برخی از میادین و گذرها اجرا شد و توانست به طور جدی نگاه مردم گذر را به این هنر بکشاند و فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی کند.
وی با تاکید بر اینکه تئاتر خیابانی امروز فقط یک هنر نیست، بلکه ابزاری است برای بیدارسازی جامعه و آشنایی افراد با آسیب‌ها و تهدیدهای موجود، افزود: با توجه به اینکه موضوعات این نوع تئاتر اغلب موضوعات تلخ و سیاهی است، بهتر است که بیشتر با زبان طنز روایت شود تا گزندگی سوژه با ملاحت طنز کم‌اثر شود اما به گونه‌ای مورد پردازش قرار بگیرد تا مخاطب پیام را دریابد و به فکر چاره بیفتد.
این مخاطب یادآور شد: تئاتر خیابانی باید با قوت در برنامه‌های هنری استان برای گروه‌های سنی مختلف به‌ویژه کودکان گنجانده شود تا آن‌ها در همین سن با بایدها و نبایدهای زندگی آشنا شوند و با آگاهی از ناهنجاری‌های رفتاری و اخلاقی دوری کنند و به فردی مفید و مسوولیت‌شناس مبدل شوند.
منبع: روزنامه بامدادجنوب