در باب «دبستان دخترانه شوکت سلامی»؛
مدرسه‌ای که تنها پنج سال فعالیت کرد
سیدقاسم یاحسینی
پس از درگذشت بانو شوکت سلامی، در اوایل نیمه دوم دهه پنجاه شمسی قرن گذشته، اداره کل آموزش و پرورش بوشهر در اقدامی تجلیلی و برای زنده نگاهداشتن یاد و خاطره این مدیر دلسوز و پُرتلاش، ساختمان مسکونی و اجاره‌ای در محله بنمانع (شهید عاشوری کنونی) یک باب دبستان دخترانه به‌نام «شوکت سلامی» تأسیس و راه‌اندازی کرد. در منابعی که درباب تاریخ آموزش و پرورش در بوشهر نگاشته شده، اطلاعات چندانی درباره این دبستان دخترانه وجود ندارد. عجیب آن که حتی برخی از معلم‌های این مدرسه و اکثر قریب به اتفاق دانش‌آموزهای آن نیز تقریباً هیچ شناختی از بانو شوکت سلامی و خدمات فرهنگی، آموزشی و ژورنالیستی او ندارند! تا امروز نیز هیچ تک‌نگاری درباره این مدرسه انجام نشده و از این روی تاریخ دبستان دخترانه شوکت سلامی، همچنان نانوشته باقی مانده است.
براساس مُهر رسمی این دبستان، سال تأسیس دبستان دخترانه شوکت سلامی سال «۲۵۳۶» شاهنشاهی/ ۱۳۵۶شمسی بوده است. مدرسه پنج کلال اول، دوم، سوم، چهارم و پنجم داشته است. از کلاس‌های اول تا چهارم، دو کلاس «الف» و «ب» در مدرسه دایر شده بود و فقط کلاس پنجم یکی بوده است. نخستین مدیر دبستان نیز مرحوم مدینه پورنجفی (۱۴۰۱ـ۱۳۱۹) و معاون خانم هادی‌پور بودند. صاحب اصلی ملک مدرسه، مرحوم غلامرضا شریفی بوشهری بوده است.
درباب این مدرسه دخترانه، خانم معصومه افکارآزاد (متولد ۱۳۵۲)، شاعر پرکار، که به‌مدت چهار سال دانش‌آموز این دبستان بوده، توضیحاتی از طریف واتس‌آپ برای من ارسال کردند که جمع‌بندی آن چنین است: خانم معصومه افکارآزاد (با تخلص شعری «دریا») روایت می‌کند که «من اطلاع چندانی از تاریخ دقیق تأسیس دبستان شوکت ندارم. اما هم خودم و خواهرم فرحناز و هم دختر عمه‌هایم، پروین، پوران و زهرا علیپور مهربان و دخترهای همسایه در محلۀ بنمانع همگی شاگردان همین دبستان بودیم. مدیر دبستان خانم مدینه پورنجفی بود. (ایشان دو سال پیش به رحمت خدا رفتند). خانم مدیر همسر آقای رضا حقپرست بود. معاون دبستان، خانم لیلا هادی‌پور، همسر مرحوم فقیه بود که شوهرش با پدرم همکار بود. من از اول تا چهارم مدرسه در دبستان شوکت درس خواندم. یعنی از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۱.
معلم کلاس اولم خانم کبری بوریال بود. معلم کلاس دوم ما مرحوم منیژه آهوچهر بود. معلم کلاس سوم ما خانم خدیجه حمزییان بود. معلم کلاس چهارم هم خانم خدیجه همه‌کاره بود که بعدها فامیلش را به ایمانفر عوض کرد.
من سال ۱۳۵۷ به آمادگی رفتم و سال ۱۳۵۸ کلاس اول دبستان بودم. چنانکه گفتم معلم کلاس اول ما هم خانم کبری بوریال بود. مدرسه و کلاس‌ها حسابی شلوغ بود.
یادم مانده که کلاس چهارم دبستان شوکت بودم که این مدرسه منحل و تعطیل شد. یعنی سال ۱۳۶۱. نمی‌دانم چرا اسم مدرسه را از شوکت به «خدیجه کبری» تغییر کرد. من کارنامه کلاس چهارم و پنجم را دارم که اسم مدرسه «خدیجه کبری» است. عکس کارنامه را برای شما می‌فرستم تا در کتابتان چاپ کنید.
برخی از دانش‌آموزان هم‌کلاسی یا هم مدرسه‌ای من در دبستان شوکت سلامی عبارتند بودند از: حکیمه گل محمدی، آزیتا گل‌محمدی، زهره شکیب، شهناز پورکبگانی، زمان محمدیان، میترا قاسمی، رقیه رضایی، فاطمه فقیه، فرزانه فقیه، فرشته فقیه، معصومه افکارآزاد، فرحناز افکارآزاد، شهربانو افکارازاد، سکینه گچی، پروین پوران زهرا، منیر ایمانفر، مژگان مومن‌زاده، مهری رفعت‌آزاد، سیدکبری رضوی، طلا جمالی، میترا کریمی، زهره زارعی و بَچّاری و…
لباس فرم ما در دبستان شوکت سورمه‌ای آستین حلقه‌ای دورچین بود که زیرش یک بلوز سفید می‌پوشیدیم. فقط آستین سفیدش بیرون بود. با یک دوریقه‌ای بافتنی که اجبار بود. موها با روبانی توپ توپی سیاه یا سفید بسته می‌شد. موها را دو طرف، دوگوشی می‌بستیم… این لباس بیشتر برای سال‌های قبل از ما بود. بعدها مانتو آبی روشن و روسری گره می‌زدیم. مثل همان عکسی که توی کارنامه است.»
برای تکمیل اطلاعات درباب این مدرسه، با رهنمایی خانم افکارآزاد به خدمت خانم خدیجه حمزئیان رفتیم. او متولد ۱۳۲۳در بوشهر است. بخشی از دوران دبستان را در مدرسه دخترانه معینی سپری کرد و سپس برای ادامه تحصیل به مدرسه شاهدخت رفت. درباب آشنایی با خانم شوکت سلامی می‌گوید: «من کل دوران دبیرستان را در مدرسۀ شاهدخت که مدیر آن خانم شوکت سلامی بود، درس خواندم و تحصیل کردم. البته وقتی کلاس دهم بودم، آقای مرتضوی، مدیر شاهدخت شد.
خانم شوکت سلامی از نظر اخلاقی، زن خوبی بود. مهربان و با ادب بود. نمی‌دانم اهل کجا بود، بوشهری بود یا بالاسونی؟! چیز زیادی از زندگی شخصی و فعالیت‌های اجتماعی او نمی‌دانم. او مدیر دبیرستان شاهدخت بود و من یک دانش‌آموز ساده. رفت و آمد به آن صورت نداشتیم که مثلاً از زندگی‌اش چیزی بدانم. خانم بسیار با وقار و پراُبهتی هم بود. اکثر دبیرهای ما مرد بودند. کمتر یادم هست، زنی، دبیر ما بوده باشد. آن موقع لیسانس زن در بوشهر بسیار کم بود. فقط یادم هست خانم ابروانی معلم خیاطی و خانه‌داری ما بود. آقای صلاحی، دفتردار و معلم قرآن ما بود، دبیر ریاضی ما مرحوم مظهرعباسی بود، دبیر شیمی هم مرحوم عصفوری بود، مرحوم حسن برازجانی هم دبیر ادبیات ما بود.
آن موقع که من در دبیرستان شاهدخت درس می‌خواندم تا کلاس نهم بیشتر نداشت. اگر دختری می‌خواست ادامه تحصیل بدهد و دیپلم بگیرد، باید می‌رفت شیراز. آن موقع کمتر دختری در بوشهر دیپلم داشت. انگشت‌شمار بودند. من وقتی کلاس نهم را تمام کردم، کلاس دهم تا دوازدهم وجود نداشت. با راهنمایی خانم شوکت سلامی، نامه‌ای به اداره آموزش و پرورش بوشهر نوشتیم و گفتیم که می‌خواهیم در همین شاهدخت ادامه تحصیل بدهیم. نمی‌توانیم برویم شیراز و یا جاهای دیگر. چندین دختر از سال‌های قبل هم بودند. این بود که کلاس دهم را با بیست نفر دانش‌آموز دختر در دبیرستان شاهدخت راه انداختند و ظرف سه سال ما تا کلاس دوازده درس خواندم. لباس فرم ما هم بلوز و دامن خاکستری و جورابمان هم سفید رنگ بود. همه دانش‌آموزها موظف بودند همین فرم و رنگ را بپوشند.
من سال ۱۳۴۲ از دبیرستان شاهدخت بوشهر دیپلم گرفتم. سال بعد برای ادامه تحصیل به مرکز تربیت معلم شیراز رفتم. پس از دانش‌آموختگی، به استخدام اداره فرهنگ درآمدم و به مدت سه سال در دبستان فخردایی تدریس کردم. بعد از آن به مدت هفت سال هم در دبستان دریابیگی معلم بودم. با تأسیس دبستان دخترانه شوکت سلامی در سال تحصیل ۱۳۵۷ـ۱۳۵۶، به عنوان معلم به این مدرسه رفتم. تابلو مدرسه هنوز یادم هست. دبستان شوکت سلامی حسابی شلوغ بود. برخی کلاس‌ها بیش از چهل نفر دانش‌آموز داشت که ما به شوخی به آن کلاس‌ها اتوبوس می‌گفتیم.
مدیر دبستان شوکت سلامی مرحوم مدینه پورنجفی بود. اسم برخی از معلم‌ها که یادم مانده عبارتند از: معصومه کاویانی، زری فائقی، صغری بلوریان، خدیجه حمزئیان، فرشته ولی‌زاده، زینب عبدعلی‌زاده (که معلم کلاس پنجم بود) و … اتفاقاً عکسی از برخی از معلم‌ها و خودم دارم که در حیاط دبستان شوکت سلامی گرفتیم. سال ۱۳۵۸ این عکس را گرفتیم؛ اما چون اکثر معلم‌ها بی‌حجاب هستند و شاید راضی به انتشار عکس‌شان نباشند، عکس قابل چاپ نیست! دبستان دخترانه شوکت سلامی پس از انقلاب، مدتی هم به همین نام بود، اما فکر کنم در سال تحصیلی ۱۳۶۱ـ۱۳۶۰ به دبستان حضرت خدیجه کبری تغییر نام داد.»
به‌هرحال چنین به نظر می‌رسد که دبستان دخترانه شوکت سلامی در جو انقلابی پس از انقلاب، به دلایل معلوم! حوالی سال تحصیلی ۱۳۶۱ـ۱۳۶۰ ش برای همیشه تعطیل شد و نامش را به دبستان خدیجه کبری داد. از آن تاریخ تا امروز، ۱۴۰۳ش دیگر هیچ مدرسه‌ای در بوشهر به نام شوکت سلامی نامگذاری نشد… ما ایرانی‌ها و بوشهری‌ها چنین از بزرگان مشفقِ خود قدردانی می‌کنیم.