بوم‌شناسی اجتماعی، زیست‌گرایی، حق مادرزاد
اسماعیل حسام‌مقدم
کتاب “حق مادرزاد؛ انسان و طبیعت در دنیای امروز” اثر استیون کلرت / ترجمه عبدالحسین وهاب زاده، سیدمصطفی چشمی و روشنک شهریاری / انتشارات فرهنگ نشر نو با همکاری انتشارات آسیم – چاپ دوم ۱۴۰۱ (اول – ۱۴۰۰)
استیون رابرت کلرت (۲۰۱۷-۱۹۴۶) استاد بوم‌شناسی اجتماعی در دانشگاه ییل بوده و کار عملی و نظری او متمرکز بر ارتباط میان انسان و طبیعت، حفاظت از محیط زیست و طراحی توسعه پایدار بوده است. کلرت جوایز بسیاری را از آن خود کرد و آثار فراوانی را نیز به رشته تحریر درآورد. نویسنده کتاب حق مادرزاد، این کتاب را در سال ۲۰۱۲ توسط انتشارات دانشگاه ییل منتشر نموده است. او، یکی از پیشگامان زیست‌گرایی به‌مثابه مطالعه گرایش ذاتی انسان به طبیعت است. او بر این‌باور است استعدادهای آدمی در اندیشیدن، احساس کردن، ارتباط برقرار کردن، آفریدن و یافتن معنا به نسبت او با طبیعت بستگی کامل دارد.
شالوده مطالب کتاب «حق مادرزاد»، وابستگی‌های جسمی و روحی بشر به طبیعت از دیدگاه زیست‌گرایی است که بر مبنای تمایل ذاتی به برقراری ارتباط با طبیعت برای تامین رفاه، بهره‌وری، سلامت ذهنی و جسمی انسان تعریف شده است. مفهوم زیست‌گرایی، برای اولین‌بار توسط زیست‌شناسی به‌نام ادوارد اُ ویلسون در کتابی با همین نام مطرح شد. سپس در کتاب «فرضیه زیست‌گرایی» که با مشارکت ویلسون و استیون کلرت نوشته شد، بسط و گسترش پیدا کرد
کلرت در کتاب «حق مادرزاد» ارزش‌های زیست‌گرایانه و تاثیرشان را بر سلامت و رفاه انسان بررسی می‌کند. او معتقد است مانند بخش عمده مفهوم انسانیت، زیست‌گرایی نیز جریانی زیست‌شناختی است که باید آموزش داده شود و توسعه یابد تا بتوان به‌طور کامل از آن بهره برد. انسان، شاید با تمایل برای پیوستن به طبیعت زاده شود، اما سازگاری با طبیعت و ادامه آن، وابسته به تجربه‌کردن و حمایت دیگران است.
نویسنده کتاب پیش‌رو معتقد است پیوستگی ذاتی انسان با طبیعت، یک حق مادرزاد است که باید پرورش یافته و شکوفا شود. برای مخلوق صاحب دانش و اختیار، رابطه اجباری بی‌معناست. پس آن‌چه موردنیاز است تعاملی آگاهانه و مستمر است.
کودکی، دوران تأثیرات ماندگار در همه عمر است. خوب یا بد، شادمانه یا غمبار، هرچه باشد، تا آخر عمر همراه و همزاد ماست؛ چون منبعی از الهام یا زنجیری ستبر بر پای که همراهی‌مان می‌کند و سرچشمه زاینده و انگیزه و میل به حرکت، یا سنگ پیش پایمان می‌شود. ازجمله تجربیات ماندگار کودکی نحوۀ ارتباط با طبیعت است؛ سنگ و خاک و آب و گِل، حیوان و گیاه، تجربۀ بازی زیر باران و برف، بودن در محیط‌های باز و بسیاری از هم‌کنشی‌های دیگر با عناصر طبیعت، به‌تنهایی یا با دیگر هم‌بازیان، چیزی است که در شکل‌گیری این تجربه نقش بازی می‌کند. به همین دلیل تجربه کردن طبیعت در کودکی را باید یک حق مسلم مادرزاد دانست؛ همچون حق برخورداری از والدین، سرپناه، آب و غذای سالم، چرا که عینا مانند آنها تأثیر بود و نبودش بر زندگی دیرپاست و کمبودش را در بزرگسالی به‌دشواری، آن هم ناقص، شاید بتوان جبران کرد.
کتاب پیش‌رو، ۱۱ فصل اصلی دارد که عناوین‌شان به‌ترتیب عبارت است از: جذابیت، خرد، نفرت، بهره‌کشی، علاقه، استیلا، معنویت، نمادگرایی، کودکی، طراحی، اصول اخلاقی و زندگی روزمره
در پشت جلد کتاب می‌خوانیم: تندرستی آدمی با طبیعت پیوندی ناگسستنی دارد؛ ارتباط ما با طبیعت بخشی از میراث زیست‌شناختی‌مان است. در این کتاب جذاب، یکی از پیشگامان زیست‌گرایی به‌مثابه مطالعه گرایش ذاتی آدمی به طبیعت، نخستین گزارش جامع را درباره تأثیر نیرومند طبیعت بر زندگی ما به بحث می‌گذارد. استیون کلرت بر آن است که استعدادهای ما در اندیشیدن، احساس کردن، ارتباط برقرار کردن، آفریدن و یافتن معنا بستگی تام دارد به نسبت ما با طبیعت. و قطع ارتباط و بیگانگی روزافزون ما با جهان طبیعی حاکی از آن است که ما چه اندازه نقش بی‌بدیل طبیعت را نادیده گرفته‌ایم. او با بهره‌گیری از مهم‌ترین یافته‌های علمی، همراه با تجربیات و نظرگاه شخصی خود، نسبت طبیعت را با اساسی‌ترین مفاهیم حیات انسانی همچون خرد و نفرت و بهره‌کشی و معنویت و کودکی و جز آنها می‌کاود و بر این باور است که تمایل ذاتی ما به طبیعت محصول نیاز ذاتی ما به آن است که در طی تاریخ تکاملی‌مان شکل گرفته است. اما این تمایل ذاتی نیز مانند دیگر تمایلات انسانی که معنای انسان بودن از آنها درک و دریافت می‌شود، باید آموخته شود تا کارکردش به چشم بیاید.