کتاب نویسندگان پیشرو ایران اثر محمدعلی سپانلو
صدیقه جمالی
کارشناس ارشد ایرانشناسی
کتاب نویسندگان پیشرو ایران نوشته محمدعلی سپانلو توسط انتشارات نگاه معاصر سال ۱۳۶۶(چاپ اول) در ۳۱۰ صفحه به چاپ رسیده است. کتاب در دو بخش که بخش اول آن با عنوان سرگذشت نثر معاصر دارای چهار فصل و بخش دوم آن با عنوان بررسی چند نوع ادبی دارای هشت فصل است به نگارش درآمده است. در بخش اول که از دوران مشروطه آغاز می شود به بررسی تحولات تاریخی می پردازد و در کنار حوادث تاریخی و اجتماعی روابط ادوار ادبی نیز به طور زنجیروار مشخص می گردند. نویسنده در پیشگفتار کتاب درخصوص ادوار ادبی چنین می آورد که ” ادوار ادبی نیز مانند دوران های تاریخی مرزبندی کاملا دقیقی ندارند. تاریخ نویسان ناگزیر برخی وقایع مهم را به عنوان سرآغاز یک دوران قبول می کنند… اما واضح است که برای هریک از این حوادث علل و موجبات قبلی وجود داشته…” در مورد ادبیات جدید ایران نیز رسم بر این است که مشروطیت را مبدا بدانند اما طبیعی است که این ادبیات وابسته به دوران های قبل خود می باشد.
کتاب مبدا ادبیات منثور معاصر ایران را مشروطه قرار داده است و آن را به چهار دوره فرعی تقسیم کرده است. اولین دوره فرعی ادبیات حوزه مشروطه است که شروعش چندسالی پیش از دوران مشروطه است اما در سال ۱۳۰۰ خاتمه می یابد. دوره دوم از سال ۱۳۰۰ آغاز و در سال ۱۳۱۵ پایان می یابد و خصوصیت عمده آن اخلاق گرایی و اصلاح طلبی است. دوره سوم از سال ۱۳۱۵ آغاز و تا سال۱۳۴۰ ادامه می یابد. در این دوران محصلینی که برای تحصیل به فرنگ رفته بودند بازگشتند و تاثیرات اجتماعی، فرهنگی و آراء فکری بالایی در جامعه گذاشتند. دوره چهارم از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ است. این دوره که ادامه دوران قبل است بسیاری از کوشش های دوران قبلی به ثمر نشست. در این دوران شعر نو به کرسی نشست و رمان نویسی و نقد ادبی نیز پیشرفت کرد.
هرچند آغاز کتاب با دوران مشروطه همراه است اما همانطور که خود نویسنده در درآمد کتاب به آن اشاره کرده است ادبیات این دوره در واقع به مقدمه ای از شناخت دوران های دیگر نیازمند اس. به همین دلیل بنا به ضرورت به مبدا و نقطه آغاز هر جریان فکری و ادبی که وابسته به دوران قبل از مشروطیت است نیز اشاره شده است. مطالعه این کتاب برای پژوهشگران ادبی و علاقمند به حوزه ادبیات معاصر ایران می تواند سودمند باشد.