تمرین دموکراسی در شوراهای شهر
گفتگوی هامون ایران با دکترحمیده ماحوزی؛ عضو شورای شهر بوشهر در دوره های پیشین
هامون ایران. بزرگترین چالش و مسأله شوراهای اسلامی در شهر های ایران چه بوده است؟
ماحوزی: شوراها به عنوان اولین نهاد مردمسالاری شهری و گسترده ترین حلقه اتصال بین مردم و دولت هستند که یکی از نهادهای مردمسالاری و دموکراسی به شمار می روند. شوراها به عنوان گسترده ترین نهادهای مدنی که حوزه عملکرد آنها تمامی اجزا واحدهای تصمیمات کشوری می باشد، وظایف فوق العاده مهمی را در عرصه های اجتماعی-فرهنگی برعهده دارند به طوری که با بررسی اجمالی مجموعه قوانین و مقررات حاکم بر وضعیت این نهادهای مدنی، می توان سرفصلهای قایل تعمق فراوانی را شامل دغدغه ها و اهداف متعالی فرهنگ در عرصه اجتماعی دریافت. شوراها از یک سو عامل اساسی تقویت جامعه مدنی و سرمایه اجتماعی و از سوی دیگر نهادی بسترساز برای کاهش بیگانگی و نارضایتی ناشی از مشکلات زندگی دانست که به همین جهت برای اعتلای نقش شوراها بایستی به نقش اجتماعی و فرهنگی شوراها بهای بیشتری داده شود. گفتیم شوراها نماد مردمسالاری است و قانون اساسی کشور ما تضمین گر جلوگیری از هرگونه استبداد فکری و اجتماعی است. برهمین اساس از ۱۲ فصل قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، یک فصل یعنی فصل هفتم و از ۱۷۵ اصل آن، نه اصل شامل اصلهای ششم، هفتم و از ۱۰۰ تا ۱۰۶ به جایگاه و نقش شورا و نظام شورایی اختصاص یافته است.
وانگهی تاثیرگذاری شوراهای اسلامی در نهادینه نمودن هنجارهای فرهنگی و ارزشهای اجتماعی از سایر نهادها بیشتر است و اما چرا بعد از طی پنج دوره از شوراها با این حجم از مشکلات و مسائل داخل و بیرون از شوراها روبه رو هستیم. اگر بخواهیم عمده ترین دلیل واقعی نشدن حضور شوراها و تاثیرگذاری آنها را ذکر کنیم، عدم سازماندهی دقیق و مدیریت واحد و منسجم و تفکیک مسوولیت ها را بایستی نام ببریم. با این نکاتی که ذکر شد، درجهت پربار شدن این نهاد ارزشمند در گام نخست بایستی دولت بکوشد از اختیارات قانونی شوراها که در قانون اساسی به طور کامل و باصراحت بیان شده، به آنان واگذار نماید . احتیارات در سه منظر می توان بیان شود: اول قانون اساسی، دوم اختیارات مبتنی بر قوانین عادی در حوزه مدیریت شهری و سوم حوزه اختیارات در عرصه عمل است. که با نگاهی اجمالی به این موارد درمی یابیم که بیشترین اختیارات شوراها مربوط به قانون اساسی است که بعد از طی پنج دوره متاسفانه تاکنون بسیاری از این اختیارات در اختیار شوراها نیست. و ازطرفی به دلیل متغیر بودن و پیچیده بودن روابط اجتماعی در حوزه مسوولیتها و وظایف شوراها با مشکلات متعددی روبه رو هستند که برخی از چالشها عبارتند از ؛ یک سیاست زدگی، دو عمل زدگی، سه نارسایی و عدم سازماندمی مالی، چهار تداخل وظایف و تعدد مراکز تصمیم گیری. احساس وابستگی به دولت و یا نگاه دولتی داشتن اعضای شورا که با فلسفه تشکیل شورا مغایرت دارد متاسفانه بعضا شاهد سیاست زدگی برخی شوراها هستیم. و از آنجایی که نقش شوراها، نقش ویا کارکرد فرهنگی- اجتماعی است ، حتی خود اعضای شوراها بیشتر به مباحث و مسائل عمرانی و فنی و مهندسی توجه دارند و کارکرد فرهنگی-اجتماعی را نادیده می گیرند. یکی دیگر از ویژگی های حکمرانی محلی برنامه ریزی غیرمتمرکز است ولی متاسفانه تاکنون حکمرانی محلی کارکردهای واقعی خودش را پیدا نکرده است و ساختار تک ساختی و متمرکز دارد که در این ساختار عرصه برای فعالیتهای شورا مهیا نیست. و به همین دلیل رییس شورا، همه کاره و مدیر شورا می شود. و در ارتباط با شهردار تصمیمات مدیریتی گرفته می شود و با بی اعتنایی به جایگاه شورا و خرد جمعی، سبب فساد در شورا و شهرداری خواهد شد.
از دیگر مشکلات شورا، واگذاری قدرت به شورا است. حکومت مرکزی حتی در چارچوب قوانین موجود و محدود هم، حاضر به واگذاری تصدی امور به شوراه نیست، حتی در مهمترین وظیفه شورا که انتخاب شهردار و عزل وی است، دخالت دارد و حتی شهرداران که ازطرف اعضای شورا انتخاب می شوند هم بیشتر وابسته به دولت بوده و نگاه دولتی بر آنها حاکم است.
عامل دیگر ضعف موجود در توانمندسازی و آموزش اعضای شوراها ست. در انتخابات از هر قشر و گروهی و با هر تخصصی می توانند به عضویت شوراها در آیند که اصلا با مسائل و مقوله های مختلف شهری، مدیریت شهری و وظایف شوراها ، حقوق شهروندی و غیره آشنایی ندارند.
در جامعه ای که شهروندان، نظام شورایی و حتی مدیران آن در زمینه مدیریت شهری و شورایی کم تجربه و یا بی تجربه هستند، بنابراین بدون رفع این نقیصه و بسترسازی مناسب نمی توان انتظاری بیش از این داشت.
برای رهایی از این آسیبها می توان با تدوین یک آرمان مشترک بین اعضای شورا و مردم برای ایجاد یک جهت گیری فکری و هماهنگی بین فعالیتها و ایجاد یک نگرش سیستمی به مسائل ازطریق یک نظام جامع ارزیابی کنترل مستمر برنامه ها، ارتباط با مردم و نظرسنجی بسیاری از مسائل در حوزه کاری به حداقل رساند.
هامون ایران. آیا به زعم شما تجربه مدیریت شهری توسط شوراهای اسلامی، تجربه موفق و اثربخش بوده است؟
ماحوزی: در پاسخ به سوال دوم، که تجربه مدیریت شهری توسط شوراهای اسلامی موفق و یا اثربخش بوده ، باید چنین گفت که مدیریت شهری چیزی فراتر از شهرداری است. و شهرداری ها نظامی باز هستند. مدیریت شهری بیش از محیط کالبدی شهر را در بر می گیرد. از آنجایی که اختیارات شوراها از قانون اساسی تا مرحله اجرا، سیر نزولی داشته و در عمل شوراها صرفا به وظایف مربوط به مدیریت شهرداری می پردازند، و ازطرفی شهرداری ها نیز به طور کامل در حوزه مدیریت شوراها قرار ندارند، در حال حاضر مدیریت شهری با چالشهای زیادی روبه رو است که باعث ایجاد وقفه در انجام وظایف شورایی شده و آن کاراِیی و اثربخشی لازم را نداشته است.
هامون ایران. شورایاری ها در مدیریت شهری محلات تا چه اندازه امکان پذیر شده است؟
ماحوزی: در پاسخ سوال سوم، شورایاری ها و توجه به این موضوع مهم که به صراحت می توان گفت که در دوره دوم و سوم شوراها با برگزاری انتخابات و تشکیلات منسجم و منظم شاهد حضور و ارتباط گسترده شورایاران با اعضای شورا بودیم که متاسفاه در دوره های چهارم و پنجم به دلایل متعدد بسیار کمرنگ شد و منجر به از دست دادن این پتانسیل و ظرفیت محلی، باعث سلب اعتماد عمومی به شورا شد.
هامون ایران. مهمترین و موثرترین پیشنهاد شما برای بهبود عملکرد شوراها در مدیریت شهری چه می باشد؟
ماحوزی: در پاسخ به پرسش چهارم، با توجه به تجربه ده ساله حضور در شورا و با پشتوانه مطالعات در این حوزه به طور مختصر در پاسخ به این پرسش باید گفت بعد از طی ۵ دوره از شوراها ، زمان آن رسیده تا در ابتدا طبق قاون اساسی، وظایف و اختیارات به شوراها واگذار شود تا این تمرین دموکراسی شکل واقعیت به خود بگیرد ازطرفی حضور مردم و همکاری انان در سرنوشت زندگی محلی خود سبب امید به زندگیف سرزندگی و نشاط اجتماعی، حس خود-ارزشمندی و اعتماد به دولت افزایش یابد. در مرحله دیگر باید اذعان داشت که اعضای شورای شهر که تصدی یکی از پیچیده ترین نهادهای موجود در کشور یعنی شهرداری ها برعهده دارند از دانش بسیار کمی در این حوزه برخوردارند که به نظر من جدی ترین معضل فراروی شوراها عدم آموزش است. موضوع دیگر که چالش مهم شوراها هست، مشکلات موجود در زمینه فرهنگی و اجتماعی سا ت زیرا برخی از اعضاس شوراها فاقد تفکر شورایی هستند که بایستی آموزش در سرلوحه کار شوراها قرار گیرد اما برای موفقیت شورا، همه مردم، سیاستگذاران، مسولان و برنامه ریزیان بایستی شوراها را باور کنند و با ایجاد ارتباط و تعامل مثبت بین نظام دانشگاهی و نظام اجرایی، شوراها به پشتوانه علمی و نظری قوی تری دست خواهند یافت، و در نهایت شهروندان با حقوق شهروندی خود آشنا شوند تا شوراه با یک پشتوانه مردمی در مسیر درست گام بردارند.
هامون ایران. انتخابات شوراهای شهر در سال ۱۴۰۰ را چگونه ارزیابی می کنید؟
ماحوزی: در پاسخ به پرسش آخر، ضمن ارادت مردم فهیم بوشهر بایستی عرض کنم با شناخت صحیح از کاندیداها و انتخاب اگاهانه و اینکه چه کسی می تواند مساله های مدیریت بومی بوشهر را حل نماید و با در نظر گرفتن توانایی های جسمی، صلاحیتهای اخلاقی، سوابق مدیریتی وکاری، سواد اجتمایع و فرهنگی، توانایی و قدرت تصمیم گیری، بلوغ فکری و بلوغ سیاسی، نمایندگان اصلح را انتخاب نمایند.. به امید انتخاب شورایی کارآمد و داشتن بوشهری آباد و زیبا.