شمار مبتلایان به ایدز بالا رفته. این را آخرین آمار وزارت بهداشت از شیوع ایدز در ایران تأیید می کند. حالا ۲۸ هزار و ۶۰۰ نفری هستند که درگیر این بیماری اند؛ آماری که شاید کمتر از یک سوم آمارهای واقعی است. اینها تنها شناسایی شده ها هستند! همه نگران اند، از شیوع جنسی ایدز، از موجی که بعد از خون های آلوده و اعتیاد تزریقی، موج سوم خوانده می شود. حالا نه فقط تشدید موج سوم که انتقال ایدز از راه روابط جنسی محافظت نشده است که بازگشت موج دوم ناشی از اعتیاد تزریقی و سرنگ های آلوده هم، خیلی ها را نگران کرده. مبتلایان بیش از همه ۲۵ تا ۳۴ساله هستند، سهم زنان هم درحال افزایش است. وزارت بهداشت خیلی زیر بار موج سوم ایدز نمی رود. اما همه شواهد حکایت از ورود کشور به این موج دارد؛ موجی که حتی به اعتقاد مینو محرز، رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران، با ادامه روندی که بر کشور در زمینه آموزش و پیشگیری از ابتلا حاکم است، احتمال تشدید آن وجود دارد. محرز ۳۰ سالی می شود که ایدز و درمان بیماران مبتلا به این بیماری را دغدغه اصلی اش کرده. او حالا به مناسبت روز جهانی ایدز یعنی ۱۰ آذر با <<شهروند>> گفت و گو می کند و از تبعات اجتماعی بیماری که در ایران، به دلیل انکار خط قرمزهای خودساخته، بی توجهی و همکاری نکردن سازمان ها و وزارتخانه هایی مانند آموزش و پرورش، تبدیل به معضلی اجتماعی شده حرف می زند.
۲ سال پیش که با شما درباره میزان شیوع ایدز گفت وگو کردم، آمار مبتلایان به ایدز ۲۴ هزار نفر بود که حالا براساس آخرین اعلام وزارت بهداشت این تعداد تا آخر تابستان امسال بیش از ۲۸ هزار نفر است. براساس همین آمار، انتقال جنسی ایدز بیش از ۱۳ درصد، اعتیاد تزریقی بالای ۶۷ درصد و انتقال از مادر به نوزاد حدود ۵/۱ درصد بود. مقایسه آمارها حتی به صورت فصلی، حکایت از افزایش موارد ابتلا به ایدز و البته سهم انتقال جنسی آن است.
بله، واقعا روند ابتلا در کشور رو به افزایش است و چیزی که جلب توجه می کند، این است که در ۲ سال اخیر، میزان ابتلای زنان ۳۰ درصد افزایش پیدا کرده، این نشان می دهد که روند انتقال ایدز به سمت تماس جنسی و ابتلای زنان و درنهایت تولد نوزادان مبتلا به ایدز درحال حرکت است. به هرحال زمانی که افراد اطلاعی درباره بیماری ندارند، آموزشی به آنها داده نمی شود، طبیعی است که این اتفاق بیفتد.
حالا با بالا رفتن سهم زنان در میان مبتلایان به ایدز، طبیعی است که عمده ترین نگرانی شما تغییر روند ابتلا به ایدز باشد.
بله، ببینید نه آموزش و پرورش آموزش می دهد نه خانواده و نه تلویزیون به عنوان رسانه ملی. هیچ کدام مسئولیتشان در برابر آموزش و اطلاع رسانی درباره شیوه های انتقال به ایدز را انجام نمی دهند.
در ۵ سال گذشته انتقال جنسی ایدز از ۱۰ درصد به ۳۰ درصد رسیده، پیش از این شما از خطر انفجار جنسی ایدز در میان زنان و کودکان اعلام نگرانی کرده بودید، حالا با توجه به رشد مبتلایان زن و کودک و همچنین گرایش به روانگردان ها، مهم ترین دلواپسی شما در ارتباط با شیوع ایدز چیست؟
مهم ترین نگرانی ما همین است که این بیماری در جامعه از طریق تماس جنسی پیشرفت می کند و به علت آگاهی نداشتن این بیماری به سرعت افزایش پیدا کند. ما از چند سال گذشته تا الان بیماران جدیدمان همه زیر ۳۰ سال هستند که از طریق تماس جنسی مبتلا شدند، روند هم رو به افزایش است و ما هنوز نتوانسته ایم کنترلش کنیم، این مسأله باعث می شود تا نگرانی ما خیلی بیشتر شود. زمانی اچ آی وی در گروهی تحت کنترل قرار گرفته بود. حالا ولی تماس های جنسی در جامعه اتفاق می افتد و چون جوانان نسبت به رابطه جنسی ایمن و رابطه جنسی ناایمن آگاهی ندارند، نگرانی ما همین است که ایدز از راهی که ناشی از یک غریزه طبیعی است درحال افزایش است.
پیش از این وزارت آموزش و پرورش اعلام کرده بود که جزوه ۸صفحه ای در اختیار دانش آموزان قرار داده اما اخیرا معاون تربیت بدنی و سلامت این وزارتخانه تأکید کرده که نمی توان در مدارس به صورت مستقیم روش های انتقال ایدز را آموزش داد. آنها می گویند این مسائل خط قرمزها هستند. این انکار و پنهان کاری ها چقدر باعث افزایش شیوع ایدز می شود؟
مسائل جنسی یک غریزه طبیعی است، نمی توان انکارش کرد. خط قرمز یعنی چه؟ ما هیچ خط قرمزی برای پیشگیری از بیماری ها و حفظ سلامت جامعه نداریم، اینها همه نگرش منفی مسئولان است، تمام چراغ سبزها برای اطلاع رسانی درباره ایدز از روحانیون گرفته شده، از نظر شرعی ما هیچ مشکلی نداریم. اینها خط قرمزهایی است که خودشان تعیین می کنند. ما می گوییم اولین راه پیشگیری از ایدز، خویشتن داری، یعنی نداشتن رابطه جنسی قبل از ازدواج است. اول این که سن ازدواج بالا رفته، از سوی دیگر مگر روش های خویشتن داری آموزش داده می شود؟ آن هم خط قرمز است؟
حالا با این توضیحی که شما دادید و کم کاری آموزش و پرورش، میزان شیوع این بیماری در میان سنین پایین چقدر است؟ یعنی کسانی که در گروه سنی دانش آموز قرار می گیرند.
هنوز خوشبختانه موارد ابتلا در سن دبیرستانی نداشتیم. اما خب این روابط وجود دارد، اگر پدر و مادر بدانند، آموزش را می دهند، اما اگر پدر و مادر هم نگرش شان منفی باشد، دیگر نمی توان کاری کرد، چون قدرت انکار در ما زیاد است. البته کسی که تماس جنسی را در سن پایین شروع می کند، کوچکترین آگاهی نسبت به این موضوع ندارد. ما از این بابت هم خیلی نگران هستیم. در مطبم بیماران کم سن و سال داشته ام اما زیاد نیستند. آموزش خیلی موثر است، ما با همین آموزش توانستیم میزان مصرف وسایل پیشگیری را در میان کارگران جنسی بالا ببریم.
حالا میزان استفاده از وسایل پیشگیری در میان این گروه چقدر شده؟
در مطالعه ای که ما کردیم، مشخص شد که کارگران جنسی تمایل به استفاده از این وسایل را دارند، البته به غیراز مواردی که زنان معتاد به خاطر پول بیشتر از این کار خودداری می کنند.
میزان شیوع ایدز در میان این گروه چقدر است؟
در ایران تقریبا ۵/۴ درصد کارگران جنسی مبتلا به ایدز هستند.
شما به اهمیت آموزش اشاره کردید و سازمان هایی که کم کاری می کنند. حالا با توجه به پایین رفتن سن ابتلا به این بیماری، این نوجوانان و جوانان از کجا باید روش های انتقال و رفتارهای پرخطر را یاد بگیرند؟
ببینید رادیو و تلویزیون خیلی وقت است که نسبت به این موضوع سکوت کرده، من اسمش را سکوت مرگبار گذاشته ام. به خاطر همین هم ما سایت اینترنتی با عنوان کلینیک ایدز راه اندازی کردیم و با جوانان ارتباط گرفتیم، حتی به صورت مجازی با آنها گفت وگو می کنیم. یک پزشک عمومی که آموزش دیده هم به صورت شبانه روزی، به پرسش کاربران پاسخ می دهد. اما این کافی نیست. خیلی ها اطلاعی از بیماری خود ندارند و مراجعه هم نمی کنند.
– چند درصد در این شرایط قرار دارند؟
ما فقط یک سوم بیماران را شناسایی کرده ایم. آنهایی که شناسایی نشده اند، هنوز مراجعه نکرده اند.
پس باید اقداماتی صورت گیرد تا این مبتلایان که خودشان هم در جریان بیماری شان نیستند، به سمت درمان و کلینیک های مثلثی کشیده شوند.
بله، متاسفانه خیلی ها نمی دانند رفتار پرخطر یعنی چه؟ وقتی بخواهند تماس جنسی داشته باشند این مسائل برایشان مهم نیست. هر کس آگاهی داشته باشد، مراجعه می کند. ریت ابتلا در تماس جنسی بین یک دهم تا یک درصد است. ممکن است برای یک نفر در همان دفعه اول ارتباط جنسی انتقال بیماری صورت گیرد، برای یک نفر دیگر بعد از ۱۰۰ بار رابطه.
مردم تصور می کنند که انتقال ایدز تنها در یک گروه محدود است، معتادان یا کارگران جنسی و … اما دیگر این طور نیست. وزارت بهداشت چقدر توانسته برای پیشگیری از ابتلا سرمایه گذاری کند؟
ما برخلاف همه کشورها، برای پیشگیری سرمایه گذاری نمی کنیم، در مقابل برای درمان، میلیاردها تومان بودجه می گذاریم. به هرحال این کاری نیست که وزارت بهداشت به تنهایی از عهده اش برآید. وزارت بهداشت ۲۰ سال است که استراتژی می نویسد اما سایر سازمان ها همکاری نمی کنند. بیش از ۳۰ سال از اپیدمی ایدز می گذرد، ما
۴ استراتژی بین المللی برای پیشگیری از ایدز نوشتیم، وزارت بهداشت هم سعی خود را می کند اما چرا روند ابتلا رو به افزایش است؟ برای این که این استراتژی ها آن طور که باید به علت همکاری نکردن سایر سازمان ها پیاده نمی شود.
حالا با همه این اوضاع نگرانی هایی برای بازگشت موج دوم یا همان انتقال از راه اعتیاد تزریقی هم مطرح می شود.
موج دوم، به خاطر کمرنگ شدن برنامه کاهش آسیب میان معتادان باز می گردد. حالا هم خیلی از کلینیک ها به خاطر کمبود بودجه تعطیل شده اند، همه اینها هم به خاطر نگرش منفی سیاست گذاران است که معتادان را در یک جا جمع می کنند. در هیچ کجای دنیا این اتفاق نمی افتد. جمع کردن معتادان از خیابان، دردی را دوا نمی کند. آنها فقط می خواهند ظاهر را درست کنند، اگر این برنامه کمرنگ و کمرنگ تر شود، ما نگران بازگشت موج دوم که شیوع ایدز از طریق اعتیاد تزریقی است هستیم. برگشت موج دوم، سرعت وحشتناکی به موج سوم می دهد.
آماری از شیوع ایدز در کمپ ها و زندان ها دارید؟
در زندان می دانیم که آمار مبتلایان به ایدز خیلی بالاست. قبلا میزان ابتلا در زندان ۲ درصد بود، اما حالا با تست های سریعی که انجام می شود، رقمش بالاتر رفته. در کمپ ها هم آمار بالاست اما آن جا تستی گرفته نمی شود. به هرحال زندان یک مکان پرخطر برای ابتلا به ایدز است. هپاتیت و سل و … ریسک ابتلا را برای زندانیان، بالا می برد.
سال گذشته بود که وزارت بهداشت نتایج تحقیقاتی را اعلام کرد که حکایت از شیوع ایدز در میان کودکان کار و خیابان داشت و نشان می داد که شیوع ایدز در میان این گروه ۴۵برابر کل افراد جامعه است. ظاهرا این تحقیق را مرکز شما انجام داده بود.
بله، مطالعه ما روی ۱۰۰۰ کودک خیابان ۱۰ تا ۱۸ساله بود که با تستی که به صورت رندمی گرفتیم مشخص شد ۴۵ تا ۵۰ نفرشان مبتلا به ایدز هستند، یعنی ۵/۴ درصد. البته هپاتیت هم بینشان بود. حتی در گروه ۱۰ سال هم ما ایدز داشتیم. اینها کودکانی بودند که پدر و مادر معتاد داشتند و از طریق باندهایی ساماندهی می شدند. نمی دانم مسئول واقعی این کودکان چه کسانی هستند. اگر بخواهند این مسأله را حل کنند، باید فقر را از بین ببرند.
تکلیف کسانی که مبتلا بودند چه شد؟
ما پرسشنامه ای از آنها پر کردیم و تعدادی را بدون اسم آزمایش کردیم و بعد آنها را رها کردیم، دیگر دنبال کسانی که آزمایش شان مثبت بود نرفتیم.
یعنی در خیابان و همان جای خودشان رها شدند؟
بله، ویژگی این بررسی همین بود. البته این مطالعه باید تکرار شود.
پیش از این وزارت بهداشت پروتکلی برای کاهش انتقال ایدز از مادر به نوزاد داشت، این پروتکل نهایی شد؟
بله اجرا شد. الان هم در بعضی از استان ها درحال انجام است، البته هنوز سراسری نشده. براساس این پروتکل تمام زنان باردار از نظر ایدز کنترل می شوند. البته باید دولت این بودجه را تأمین کند.
از میزان شیوع ایدز آمارهای فراوانی داده می شود اما حرفی درباره شیوع هپاتیت C زده نمی شود، در ارتباط با این بیماری در چه شرایطی قرار داریم؟
شیوع هپاتیت C در گروه های پرخطر زیاد است. بررسی ای که ما کردیم نشان داد که ۶۰ درصد معتادان تزریقی، هپاتیت C دارند. آمارهای شیوع این بیماری اما اعلام نمی شود. ما می دانیم که ۴۰ درصد بیماران مبتلا به ایدز که اعتیاد تزریقی داشتند، هپاتیت C هم داشتند.
وضعیت ما در شیوع سایر بیماری های مقاربتی چگونه است؟
ما در آمار مشکل زیاد داریم، بخش خصوصی آماری به وزارت بهداشت نمی دهد. اما آن طور که می دانیم زگیل تناسلی به عنوان یک بیماری مقاربتی، بیداد می کند. زمانی که این بیماری ها زیاد شوند، زمینه ابتلا به ایدز هم بیشتر فراهم می شود متاسفانه اطلاع رسانی درباره این بیماری ها هم خیلی پایین است.