یادداشتی خورشید فقیه بر کتاب “تاریخ فرهنگی بندر بوشهر در عصر قاجار”

نگاهی گذرا به کتاب تاریخ فرهنگی بندر بوشهر در عصر قاجار تالیف و تحقیق امید زاهد

کتابی که خواندنش غنیمتی است ماندگار

خورشید فقیه

هر چند که میدانم نام و عنوان و موضوع این اثر، در وهله ی نخست ممکن است برای برخی ازاهالی و مشتاقان مطالعه بخصوص درزمینه های گذشته و حال فرهنگ وآموزش و پرورش شهر و حتا استان بوشهر، تداعی کننده ی مطالب و موضوعاتی باشد که به کرات دراین چند دهه اخیر توسط دیگر پژوهندگان گرانقدراین سامان به زیور طبع آراسته و منتشر شده است و همین امر نیز باعث گردد که نوعی احساس بی نیازی نسبت به مطالعه ی این اثراخیردرپاره ای ازافراد ایجاد نمایند . اما من ضمن قدردانی ازکوشش های پیشینیان، میتوانم به جرات ادعا نمایم که این مکتوبه ی جدید، دارای ویژگی ها و استثنا هایی در نحوه پردازش و بیان چگونگی حوادث و اتفاقات مربوطه است در مقطعی از تاریخ و جغرافیای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی این دیار، یا به عبارتی تحلیلی جامعه شناختانه از منظر طبقاتی آن روزگاران و پاسخی به چرایی برخی اتفاقات و ساختارهایی است که زمینه ساز جبریِ مثلا یک جنبش فرهنگی در بوشهرگردیده، آنهم بی آنکه بخواهد خود را مقروض نظرات و عقاید فلسفی بزرگان و صاحب نامان این مقولات نماید، امری که من درهیچ یک از آثاراینگونه ای حد اقل دیگر نویسندگان هم استانی خود ندیده ام . به عنوان مثال، ایشان در مبحث چرایی و چگونگی تاسیس مدارس جدید ایران درعصر قاجار، به شیوه ای ظریف، واقعیت پیوند و تاثیر پذیری تاریخ جامعه ما را با اروپای وارد در عصر” انقلاب صنعتی ا” بی هیچ تفسیر و توضیح اضافی بیان نموده و بگونه ی یک شهاب سنگ نورانی، آنچنان به ما می نمایاند که اثرات ناشی ازآن تا مدت های مدیدی ذهن و توجه ما را معطوف به آن مورد خاص می سازد. مثلا وقتی که از فصل اول تا انتهای فصل دوم کتاب که شرحی به ظاهر گزارش گونه است و به نقل ازدیگر منابع معتبر، متوجه چند نکته ظریف تاریخی و تحولی در ساختارهای ذهنی و اجتماعی و به ویژه اقتصادی رو به تحول بندر بوشهر میشویم، آنهم تا جایی که بازتاب های عملی آن را میتوان از تبدیل و ارتقاع مکتب خانه های سنتی و دیرپا، تا مدارس مدرن و حتا نیمه صنعتی به مقیاس آن زمان ها دراین شهررا درک و فهم نمود. و جالبتر اینکه همزمان با آن، بی آنکه نیازی به گشودن سرفصل دیگری باشد، خواننده متوجه بُروز و تشدید تضاد و تقابلات فردی و اجتماعی و صنفی و عقیدتی موجود در شهر میشود پیرامون این جنبش و حرکت فرهنگی و اقتصادی رو به پیش و نا ایستا در زمان. بعنوان نمونه، پس از تاسیس و راه اندازی اولین مدارس ارامنه در ایران که در بندر بوشهر به فعالیت پرداخت و درآن علاوه بر تدریس دروس مورد نیاز روزو زمانه ایران و بوشهر، زبان های انگلیسی و ارمنی نیزآموزش داده می شد، اما عاقبت کار اینکه ” علما ی اعلام شیعه، افتتاح آن مدرسه را وسوسه ملت ایران دانسته و احکام شرع مطاع، به توقیف آن صادر شد ” و پسوند و ادامه این مناقشه نیز، ترور یکی ازخانم های موسس این مدرسه که همسر رئیس گمرکات بوشهر و ارمنی بوده – بازهم به تحریک علما – توسط یکی از خوانین برازجان صورت گرفته، عمر فعالیت این مدرسه هم به پایان میرسد !!
اما با وجود بیانِ مختصر فقط این چند مورد، ترتیب توالی این بخش از کتاب زاهد، به گونه ای است که در نهایت امر، نشان میدهد که ضروریات اجتناب ناپذیر و قهری و تاریخی در هر گوشه ای ازجهان، آنگونه عمل خواهند کرد که خارج از اراده شخصی و یا حتا گروهیِ جریانات خاص سیاسی و اندیشگی جوامع بوده وهستند و هیچ نیرویی قادربه توقف آن نمی باشد .
و اما از دیگر ویژگی های این کتاب نسبت به مشابهات قبلی خود که اغلب فقط به تاریخ و موضوع تاسیس و چگونگی صرفا مدارس مدرن در محدوده شاکله ی آموزش و پرورش بوشهر پرداخته اند، ایشان در چندین فصل مجزا، کلیت شاکله و موجودیت فرهنگی بوشهررا در نظر گرفته و به آن پرداخته است که اتفاقا هر کدام نیز میتوانند بطورخاص، موضوعی برای تهیه و تدوین تاریخی مجزا و مستقل باشند .بعنوان یاد آوری میتوان به فصول دو تا پنج این کتاب اشاره نمود که هر کدام بمواردی نظیر : مطبعه ها( چاپخانه ها) –روزنامه ها- کتابفروشی ها- انجمن های ایالتی(مجلس ملی) و انجمن ولایتی – اشاره نمود . پس در پایان ضروری میدانم تا مشتاقان د انستنی های بیشتر را تشویق به ابتیاع و خواندن این اثر ارزنده نمایم تا خود به مراتب بیش ازآنچه من با خوانش آن، درک و دریافت نموده ام، بهره مند گردند . خورشید فقیه

فصلنــــامـــه ارغنــــون هامـــون (فروش اینترنتی)

ماهنـــــامـــــه نــامـــه هـامـــــون (فروش اینترنتی)

دوهـفتـــــــه نــامـه آوای هـــــامــــون (فروش اینترنتی)

انتـــــشــــــــارات هــــامـــــــون نـــــو (فروش اینترنتی)

نشستن در لژ مخصوص غول‌های ادبی؛ درباب منوچهر آتشی

درباره استاد غلامعباس توسلی؛ حافظه زنده جامعه شناسی

توسلی در سه بزنگاه تاریخی؛ یادداشتی از حمیدرضا جلائی‌پور

آکادمیسین مردم‌مدار؛ یادداشتی از حسین سراج زاده

یادداشتی خورشید فقیه بر کتاب “تاریخ فرهنگی بندر بوشهر در عصر قاجار”

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

اخبار مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ